خلاصة:
هنر قاجار در شرایطی پا به عرصه گذاشت که پیوند نقاشی ایرانی با گذشته و فضای لطیف و
آرمانی اش در حال گسستن بود. در عهد قاجار شالوده ی هنر تصویری ایران دچار تغییرات عظیمی شد.
اصول نقاشی غربی جایگزین نگارگری فاخر و درخشان ایرانی گردید و ذهنیت آرمان گرای هنرمند
ایرانی جای خود را به فضای تجسم یافته سه بعدی تفکر غربی داد .این روند مکتبی را بنیان نهاد که در
زمان اقتدار فتحعلی شاه قاجار به شکوفایی رسید و مکتب قاجار یا مکتب تهران دوره اول شهرت یافت.
نقاشی های قاجاری را می توان در سه دسته جای داد: مضامین حماسی و سیاسی، مضامین احساسی و مضامین مذهبی. هنر دینی با قرن ها سابقه در ایران در دوره قاجار جای خویش را به هنر مذهبی می دهد؛ این تغییر بزرگ نه چون همیشه در هنر رسمی و درباری که در هنر عامیانه تجسد می یابد. ایران قاجاریه، نسبت به ادوار پیش از خود، ایران دیگری بود؛ پر از اشتیاق مردم برای دستیابی به زادی، برابری، عدالت و غیره. این اشتیاق در زیر پوست اجتماع، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر رسوخ کرد؛ تا قشر عامی در هر عرصه ی به شکل جدی اولین ها را تجربه کند. از این رو هنر عامیانه اولین حضور جدی خود را در قالب
هنرهای عامیانه ی چون نقاشی قهوه خانه ای، نقاشی پشت شیشه، نقاشی بقاع متبرکه، آزمود. این تحول دگرگونی نگرش هنرمندان ایرانی را متاثر ساخت و منجر به تغییراتی در مضامین و شیوه های آثار نقاشی گشت. در نتیجه می توان اشاره کرد به تناسب رنگ، لطافت ضربات قلم مو، ترکیب های درخشان، تعادل خطوط، تزئینات بدیع و پیچیده، ترکیب استادانه رنگ ها، مهارت در چهره سازی و پیکر نگاری در
مضامین مذهبی را می توان از خصوصیات حیرت انگیز نقاشی این مکتب بر شمرد.
ملخص الجهاز:
هنرهايي که محصول خودباوري مردم ايران در جهت دست يابي به استقلال سياسي و اجتماعي محسوب شده ؛ اين هنرها از لحاظ تکنيک ، مواد و مصالح براي قشر عامه به صرفه بود؛ تکنيک هايي چون نقاشي پشت شيشه پس از نهضت مشروطه ، همراه با شکوفايي هنر و فرهنگ عاميانه در شور و غوغا و هنگامه ي تحول هنر مردمي، از تن در و ديوار و سقف ها جدا ميشود و بر چهار چوب قاب ها جاي ميگيرد و در اماکن مقدس مذهبي و محافل مردمي و در آغوش حاميان تهيدست خود اعتبار و قبولي شايسته مييابد.
اين تصاوير بيشتر مربوط به بافت هاي روستايي ميباشد؛ در واقع همانطور که نقاشي قهوه خانه اي برخاسته از فرهنگ شهري است و نمودي از هنر قشر عامه شهري ايران دوره قاجار ميباشد اين نقاشيها نيز نماينده ي از هنر قشر عامه روستايي ايران آن عصر بوده ، هنري که عمر کوتاهي داشت اما از اصالت برخوردار بود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود ) (به تصویر صفحه مراجعه شود ) تصوير ٦: نقش اژدها در نقاشي بقاع متبرکه ، پشت شيشه و قهوه خانه اي بررسي وجه مفهومي مشترک در هنرهاي عاميانه دوره دوم حکومت قاجار در اين حوزه به واسطه ايدئولوژي خاص مردم طبقه عامه با آثار مشابه ي مذهبي روبرو بوده که در هنرهاي مختلف تکرار ميشود.