خلاصة:
شناسایی و اجرای ضوابط حقوق تعهدات همواره میسور نبوده و در مواردی به سبب تفاوت مبانی و یا دشواری در تمییز ریشه تعهد، نمی توان به سادگی قضاوت کرد که آیا مسوولیت (قراردادی یا مدنی) محقق شده یا خیر؟ از جمله مصادیق مشتبه در این زمینه، شناسایی مسوولیت ناشی از بیانیه ریسک در قراردادهای آتی است. وجه این دشواری آنجاست که اولا؛ نظم معاملات در بورس و اوراق بهادار لزوما قواعد عمومی قراردادها در حقوق مدنی را برنمی تابد. ثانیا؛ شکل گرایی در معاملات بورسی، ضوابط ویژه ای را اقتضاء خواهد داشت که منجر به تشریفاتی شده که علی رغم مصلحت بازار، در مواردی از عدالت و یا انصاف فاصله می گیرد. نوشتار حاضر با امعان نظر به ریسک بالا در قراردادهای آتی، در مقام تحلیل حقوقی مفاد بیانیه ریسک برآمده و ضمن بررسی این مهم از قالب شرط عدم مسوولیت، ماهیت، مبانی و مسوولیت ناشی از التزام به مفاد آن را ارزیابی می کند. نهایتا، در مقام پاسخ به این پرسش که خوانش حقوقی ناشی از بیانیه مورد بحث چیست، پیش فرض اولیه آن است که فارغ از ابتنای قرارداد آتی بر ریسک فراوان و متشکل بودن بورس کالا، وجود اوصاف حرفه ای در این تشکل خودانتظام، اقتضای تعدیل مسوولیت ناشی از التزام به بیانیه ریسک در قراردادهای آتی دارد و نمی توان با تمسک به پذیرش ریسک توسط مشتری، ضوابط حقوقی و حرفه ای را نادیده گرفت.
ملخص الجهاز:
به موجب بند (٣٢) ماده (١) دستورالعمل اجرایی معاملات قراردادهای آتی در شرکت بورس کالای ایران ، اتاق پایاپای ٣ در اینجا نقش وکیلی را دارد که براساس تغییر قیمت و تعدیل در وجه التزام ، بخشی از وجه را در اختیار طرف مقابل قرار میدهد؛ چرا که فرض بر این است که اثر اقدام طرفین قرارداد آتی، اعطای نیابت دوسویه به اتاق پایاپای (وکیل ) باشد، زیرا به وکیل این اختیار داده میشود به نام و حساب موکلان تصرفاتی انجام دهد٤.
استدلال دیگر در این خصوص آن است که چنانچه از منظر قواعد عمومی تعهدات نیز بنگریم ، برای توجیه رجوع کارگزار به مشتری، میتوان به مقرره مواد (٢٢٠) الی (٢٣٠) و مواد (٢٣٨) و (٢٣٩) قانون مدنی نیز استناد کرد، زیرا با توجه به شرایط و توافقات ، و نظر به مستندات فوق الذکر از دستورالعمل اجرایی ، در نتیجه اجرا نکردن تعهدی که مورد پذیرش مشتری نیز بوده مسئولیت قراردادی محقق است و وی باید از عهده خسارت بار آمده برآید١.
اثر اوصاف حرفه ای بر امکان تردید نسبت به شروط اعلامی فارغ از این که قراردادهای آتی در عداد معاملات تشریفاتی قرار میگیرد و سرمایه گذار برای فعالیت در بازار آتی بورس کالا نمیتواند از التزام به بیانیه ریسک سرباز زند، با این حال شائبه هایی نسبت به امکان معافیت مشتری از شروط پذیرفته شده وجود دارد که در ادامه به امکان استناد به این موارد خواهیم پرداخت .