خلاصة:
جریان سلفی در درون خود طیفهای گوناگونی را در بر میگیرد که در این میان جریان سلفی افراطی با شعار پیروی از سلف، همواره با تفسیر ظاهری از قرآن و سنت، اقدامات ناسنجیده خود را به نام دین توجیه میکند. ظاهرگرایی، به معنای اعتبار هر گونه تفسیر ظاهری و انکار تأویلهای عقلایی، افراطی است و پذیرفتنی نیست. ظاهرگرایی سلفی، هرچند بیشتر در خصوص آیات متشابه و آیات صفات الهی نمود داشته است، ولی بهتدریج و با تلاش رهبران فکری آن جریان، بهویژه ابنتیمیه، به عنوان عنصر کلیدی جریان سلفی افراطی در آمده است. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعه و بررسی آثار تفسیری مفسران برجسته این جریان، از جمله ابنتیمیه، ابنقیم، ابنکثیر، شنقیطی و ابنعثیمین به این نتیجه میرسد که انکار تأویل ضابطهمند، نفی کاربردهای مجازی در قرآن کریم و به طور کلی نادیدهگرفتن نقش عقل در فهم قرآن، از جمله عناصر بسیار مهم ظاهرگرایی سلفیه افراطی در تفسیر متون دینی، بهویژه قرآن کریم، است.
ملخص الجهاز:
این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با مطالعه و بررسی آثار تفسیری مفسران برجسته این جریان، از جمله ابنتیمیه، ابنقیم، ابنکثیر، شنقیطی و ابنعثیمین به این نتیجه میرسد که انکار تأویل ضابطهمند، نفی کاربردهای مجازی در قرآن کریم و به طور کلی نادیدهگرفتن نقش عقل در فهم قرآن، از جمله عناصر بسیار مهم ظاهرگرایی سلفیه افراطی در تفسیر متون دینی، بهویژه قرآن کریم، است.
این جریان، با ادعای پیروی از صحابه، تابعان و پیروان تابعان و با شعار بازگشت به سه قرن نخست اسلامی، خود را پیرو راستین سلف صالح معرفی کرده و موافقان خویش را هدایتیافته و مخالفانش را گمراه میشمرد (همان: 53) و چون ابنتیمیه در نظاممندی فکری و نظری سلفیه افراطی نقش برجستهای داشته و سپس پیروان وی مانند ابنقیم، ابنکثیر و در دو سده اخیر از محمد بن عبدالوهاب گرفته تا رشید رضا، ابنعثیمین، شنقیطی، همگی وامدار اندیشههای سلفی ابنتیمیه بوده و بدان اذعان کردهاند، در این نوشتار بیشتر به دیدگاههای ابنتیمیه استناد خواهد شد.
از نظر وی، از جمله تعابیری که به هیچ وجه تأویل نمیپذیرد، تعبیر «یدی» در آیه «لما خلقت بیدی» (ص: 75) است؛ زیرا با توجه به مثنابودن «یدی»، مراد از آن قدرت و نعمت نیست، بلکه به معنای صفتی از صفات ذات باریتعالی است (ابنتیمیه، 1426: 8/191؛ ابنقیم جوزیه، 1417: 1/64) و عرب «ید مثنا» را در نعمت و عطا به کار نمیبرد و با اینکه در زبان عربی، مفرد به جای جمع و عکس آن و نیز جمع در مقام مثنا رایج است، اما مفرد به جای مثنا و عکس آن در زبان عرب مطلقا به کار نمیرود؛ چراکه الفاظ عدد، باید نص در معنایشان باشد و در آن مجالی برای مجازگویی وجود ندارد (ابنتیمیه، 1426: 5/486؛ جلیند، بیتا: 326).