خلاصة:
تفسیر گرانسنگ تسنیم، محصول درس تفسیر ترتیبی قرآن کریم آیتالله جوادی آملی در حوزة علمیه قم است که یکی از مهمترین تفاسیر عصر حاضر به شمار میآید. از آنجا که شناخت بهتر تفسیر تسنیم، زمینة بهرهگیری بهتر و تخصصیتر از آن را فراهم میکند و نیز دستیابی به چگونگی روش فهم قرآن در این تفسیر میتواند الگویی برای کارهای تفسیری آینده باشد، سؤال این است که تفسیر تسنیم چه مبانی، روش و گرایشی دارد. در این نوشتار، با مراجعه به تفسیر تسنیم و دیگر آثار آیتالله جوادی آملی به این موارد پرداخته میشود و چنین نتیجهگیری میشود که مفسر تسنیم از سه روش تفسیر قرآن به قرآن، قرآن به سنت و قرآن به عقل استفاده کردهاست و لذا روش تفسیری آن، جامع میباشد. تفسیر قرآن به عقل در تفسیر تسنیم با گرایشهای متفاوتی، اعم از ادبی، کلامی، فقهی، فلسفی، عرفانی و اجتماعی سامان مییابد و گرایش غالب آن، گرایش اجتماعی است.
ملخص الجهاز:
دربارة مبنای وحیانی بودن الفاظ قرآن، جوادی آملی قیاس استثنایی را که در آیة 82 سورة نساء بیان شده چنین بیان میکند: (أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا: آیا در [معانی] قرآن نمیاندیشند؟ اگر از جانب غیرخدا بود، قطعا در آن اختلاف بسیاری مییافتند( (مقدم)، لیکن تالی قیاس باطل است، چون هیچ گونه اختلافی در قرآن نیست.
وی تفسیر عقلی را یا به تفطن عقل از شواهد داخلی و خارجی میداند؛ یعنی عقل معنای آیهای را از جمعبندی آیات و روایات درمییابد که در این قسم، عقل تنها نقش مصباح دارد و چنین تفسیر عقلی مجتهدانه، چون از منابع نقلی محقق میشود، جزو تفسیر نقلی محسوب میگردد، نه تفسیر عقلی و یا به استنباط از برخی مبادی تصوری و تصدیقی از منبع ذاتی عقل برهانی و علوم متعارفه میداند که در این قسم، عقل نقش منبع دارد، نه صرف مصباح، که از نظر وی، تفسیر عقلی مخصوص به موردی است که برخی از مبادی تصدیقی و مبانی مستور و مطوی برهان مطلب به وسیلة عقل استنباط گردد و آیة مورد بحث بر خصوص آن حمل شود (ر.
به نظر جوادی آملی، محکمات قرآن در آیة 7 سورة آلعمران از این رو به مادر تشبیه شدهاست که همان گونه که مادر فرزند را میپروراند تا بر پای خویش بایستد، برای تفسیر آیات متشابه هم باید آنها را در دامن محکمات پرورش داد تا معنا و مقصودشان استوار شود و بتوان به آنها استدلال کرد (ر.