خلاصة:
شــهر و معماری هر جامعه ای در پس ظاهر خود دارای معانی برگرفته از جهان بینی و فرهنگ مردم همان جامعه اســت. بنابراین شناسایی معانی و اصول بی زمان و بی مکان برای شهرسازی و معماری ایران، از مکتب فکری حاکم بر آن که در متون اصیل آمده اســت، نخستین گام برای تدوین اصول شهرسازی و معماری ایرانی- اسلامی است. گام بعدی که تبدیل این اصول و ارزش ها به احان و برنامه ریزان است. هدف از این نوشتار توجه دادن شهر سازان ّ وجه ظاهری برای درک و بهره گیری عموم است، بر عهده طر و معماران به متون ارزشــمند در تولید علم این رشته ها اســت. مقاله با انتخاب کتاب «صد میدان»، از خواجه عبدالله انصاری، که فی نماید؛ و سپس، در حد ّ یکی از کتاب های فارســی در حوزه عرفان اســلامی است، سعی کرده تا گامی را که خواجه برداشته، معر بضاعت، گام بعدی را برای تبدیل آن اصول به وجه ظاهری در حوزه شهرسازی و معماری بردارد.
ملخص الجهاز:
واژههای کلیدی عرفان اسلامی، صد میدان، شهرسازی، معماری، تجلیات و مصادیق مقدمه متجلی ساختن اصول و مبانی فکری اسلامی و فرهنگ ایرانی در آثار شهری و معماری علاوه بر اصالت بخشیدن به شهرهای ایرانی، از یکسو هویت مطلوب و کیفی را برای شهر ایرانی که هم عامل تمایز است و هم تشخص، فراهم میآورد؛ و علاوه بر آن، جامعه را از مصرفکننده صرف دانش وارداتی شهرسازی و معماری بودن و تبعات آن مصون میدارد.
پیشینه پژوهش بهرهگیری از آثار ادبی ایرانی (و ازجمله آثار عرفانی) برای تبیین موضوعات مربوط به شهر و معماری در موارد متعددی مورد توجه محققینی قرارگرفته است که ازجمله آنهاست: پیجویی بارزههای شهر از منظر حافظ (نقی زاده، 1388)؛ استفاده و استناد به آراء فردوسی در شاهنامه (سلطانزاده، 1377)؛ بهرهگیری از آراء سهروردی و فارابی و ابنخلدون (محتشمامیری، 1392 و نقی زاده و محتشم امیری، 1394)؛ استفاده از آراء سهروردی و فارابی در مباحث شهرسازی و طراحی (استادی، 1392)؛ حس وحدت (Ardalan & Bkhtiar, 2000)؛ عرفان در تجربه معماری (Cresswell Fruz, 2010) و انکشاف صور مولانا در معاصر سازی بافتهای فرسوده شهری (بهزاد فر، 1388).
ارکان شهر ایرانی بر پایه عرفان اسلامی (صد میدان خواجه عبدالله انصاری) با توجه به سه رکن هر پدیده (رکن فکری، رکن رفتاری و رکن کالبدی) ازجمله پدیده شهر و معماری (نقی زاده، 1390، 185) میتوان گفت که وجه فکری بهعنوان وجه اول حاکم بر صد میدان، رسیدن به مقام قرب الهی است.