خلاصة:
ابوریحان بیرونی یکی از بزرگ¬ترین دانشمندان مسلمان در سده¬های چهارم و پنجم هجری بود. در عصری که می¬توان آن را عصر روش¬شناسی مسلمانان نامید، علاوه بر ابداع روش¬های مختلف در علوم طبیعی، در حوزه¬ علوم انسانی نیز با روش-های جدید به مطالعه می¬پرداخت. گرچه به دلیل احاطه¬ زیاد او درزمینه¬ ریاضیات، عمدتا متاثر از این روش بوده است؛ حتی تاریخ و جامعه را با یک روش ریاضی موردمطالعه قرار داده است. این پژوهش بر آن است تا نشان دهد که تسلط و تبحر بیرونی بر روش¬های علوم طبیعی، بر به¬کارگیری آن روش¬ها در علوم انسانی توسط وی تاثیر داشت. نتیجه مبیّن آن است که او بهضرورت موضوع از روش¬های مختلف استفاده می¬کرد و همان¬طور که در علوم طبیعی از آن روش¬ها استفاده می-کرد به همان صورت نیز در علوم انسانی از روش¬های تجربی و عقلی بهره می¬برد. درواقع بهصورت امروزی به تحقیق در علوم انسانی پرداخته است.
Abu-RayhanBiruni was one of the greatest Muslim scholars in the fourth and fifth
centuries AH. Besides the innovation of the different methods of natural sciences, he
paid to study in the field of human sciences with new methods in an era when one
can name it as the era of Muslimsmethodology. Having been largely under the
influence of mathematics, he even studied history and society with a mathematical
method. This study seeks to demonstrate that the Biruni’s mastery and conversance
with natural science had a tremendous impact on him to utilize also these methods
in humanities. The result states that he used different methods regarding the
necessity of the subject and as he utilized these methods in the natural science; he
also used the experimental methods and rational ones in humanities at the same way.
In fact, he had paid to study the humanities with today’s approach.
ملخص الجهاز:
"در این دوره بود که اخوانالصفا، ابوریحان بیرونی و ابوحیان توحیدی میزیستند و هریک بهنوبه خود سیر بعدی علوم و حکمت را در اسلام معین ساختند؛اما اندیشمندان مسلمان بسیار جلوتر از اندیشمندان اروپایی با روشهای مختلف برای مطالعه و پژوهش آشنا بودند.
3 بههرحال بیرونی تعریف و مفهوم دقیقی از علوم انسانی- اجتماعی در ذهن خود داشته و بر اساس آن به پژوهش و بررسی پرداخته و این ویژگی عامل اصلی جدا ساختن او از دیگر دانشمندان شده است.
4-3- روش علی (علیتیابی): بیرونی آثار و افکار دانشمندان پیش از خود را که صرفا در جهت نقل مطالب و ارائه توصیف ساده از حوادث تاریخی و اجتماعی بودند، نقد و بررسی کرده است.
4 با توجه به روشهای مورداستفاده بیرونی برای پژوهش در حوزه علوم انسانی میتوان گفت که تسلط و تبحر بیرونی در حوزه علوم طبیعی و ریاضیات سبب شده بود که وی بامهارت این روشها را علی الشابی، زندگینامه بیرونی، ترجمه پرویز اذکائی (تهران: وزارت فرهنگ و هنر، 1352)، ص 114-115.
6 درمجموع، مشاهده عینی در جامعهشناسی و مشاهده سندی در تاریخنگاری، نداشتن پیشفرضهای ذهنی در مطالعه حوادث جوامع یا وقایع تاریخی، اما برخورد انتقادی نسبت به اخبار و مواد تاریخنگاری، گزینش حقایق عینی و امور واقع، سنجش و نقد موضوعی آنها با نگرش عقلانی، سپس تبیین ریاضی و توضیح تقویمی آنها حسب مورد یا لزوم، خطوط اساسی روششناسی تاریخی بیرونی است که گفتهاند اگرچه در این زمینه متفرد نبوده، همانا بیرونی، تحقیق ماللهند، ص 19؛بیرونی، آثارالباقیه، ص 4، 14، 100."