خلاصة:
در هر نظام اقتصادی «مفاهیم ارزشمحور» جهتدهنده افکار، رفتارهای اقتصادی و نیز موثر بر ساختارها میباشند. تولید و تفسیر این مفاهیم وابستگی شدیدی به مبانی هستیشناختی مورد پذیرش دارد. این مقاله با روش تحلیلی به بررسی نقش مفاهیم ارزشمحور در ساماندهی نظام اقتصادی میپردازد. در این بررسی که به روش «تحلیلی و توصیفی» سامان یافته، مفاهیم ارزشمحور نظام اقتصادی سرمایهداری و نظام اقتصادی اسلام به شکلی مقایسهای بررسی میشوند. نتایج تحقیق نشان میدهد که نظام اقتصادی سرمایهداری به واسطه ابتناء بر مفاهیم ارزشمحور خاص خود، منطقا دارای ساختار یکبخشی سرمایهسالاری با سه مولفه «هدف پیگیری منفعت مادی شخصی»، «اصل رفتاری رقابت آزاد اقتصادی» و «مالکیت خصوصی فردی» است. در مقابل، نظام اقتصادی اسلام به واسطه اتکاء بر مفاهیم ارزشمحور اسلامی دارای ساختاری چهاربخشی است که هر بخش آن با سه مولفه خاص مشخص میگردد. این نوع استخراج ساختار بر اساس مفاهیم ارزشمحور حاکی از تفاوت میان مسائل، پرسشها و راهحلها در نظام اقتصادی اسلامی و نظام اقتصادی سکولار است.
One of the prerequisites for developing an Islamic Iranian model of progress is providing a precise definition of the concept of progress according to Islam. Different definitions are given in this regard. Using an analytical and deductive method and referring to the verses of the Holy Quran، this paper explains the nature of progress and its main components. The question asked by this essay is: what sort of change can، according to the Qur'an be referred to as progress? The research findings indicate that in the view of the Qur'an، the progress of something or an aspect of it means that the thing is changed in such a way that the effects which we expect from its nature will be manifest itself and be compatible with the other components and parts which are related to it. This perception of progress has three pillars: rationality، spirituality، and justice. According to the Qur'anic view point، the realization of progress in each stage or area depends on the realization of these three concomitant pillars; thus، if development does not occur in all the three aforementioned pillars it will not be considered progress.
ملخص الجهاز:
نتایج تحقیق نشان میدهد که نظام اقتصادی سرمایهداری به واسطه ابتناء بر مفاهیم ارزشمحور خاص خود، منطقا دارای ساختار یکبخشی سرمایهسالاری با سه مؤلفه «هدف پیگیری منفعت مادی شخصی»، «اصل رفتاری رقابت آزاد اقتصادی» و «مالکیت خصوصی فردی» است.
همچنین در مقام اولویتگذاری، ممکن است برخی بخشها با نوع خاصی از پیگیری هدف فعالان اقتصادی، اصل رفتاری اقتصادی، و مالکیت در نظام اقتصادی اسلام، در اولویت قرار گیرد.
در ادامه، همین منطق بر اساس مبانی و نوع جهانبینی اسلامی برای تولید و ایجاد مفاهیم ارزشمحور بهمنظور تعیین ساختار نظام اقتصادی اسلام دنبال میگردد.
توجه شود که با توجه به پیشفرض بحث (نگاه هر فعال اقتصادی در عرصه فعالیت اقتصادی نسبت به تأمین منافع خود و سایر فعالان اقتصادی) بر اساس مبانی هستیشناختی نظام اقتصادی اسلام، این چهار نوع هدف به حصر عقلی حاصل میشود؛ زیرا هر فعال اقتصادی یا تنها منافع مادی شخصی خود را دنبال میکند یا منافع غیر را.
مشکل اصلی ناکامی اقتصادی بخش بدون سود را باید در مبانی هستیشناختی نظام اقتصادی حاکم در دنیا (نظام سرمایهداری) جستوجو کرد؛ زیرا بر اساس مبانی هستیشناختی نظام سرمایهداری، اگر انسان در فعالیتهای اقتصادی، نفع شخصی را ترجیح دهد، از لذتهای بیشتری بهرهمند خواهد شد و در نتیجه، خود را سعادتمندتر میبیند و این رفتار، یک رفتار عقلایی محسوب میشود و پیگیری منافع مادی دیگران، رفتاری غیر عقلایی محسوب میگردد.
اصل متناسب با هدف پیگیری منافع مادی خود و دیگران (اصل رفتاری تعاون) در این بخش، فعالان اقتصادی، مبتنی بر رفتار تعاون و مشارکت، اهداف اقتصادی را دنبال میکنند.