خلاصة:
برنامه اصلاحات در ایران عصر قاجار مطابق مقتضیات زمان حول محور اصلاحات نظامی بود در
واقع شروع جنگ ایران و روسیه ضرورت ترمیم سپاه را باعث شد. هدف عباس میرزا تشکیل
ارتشی منظم و دائمی بود اما دستاوردهای نظامی ولیعهد که با مخالفان داخلی و کسری بودجه همراه و به شدت متاثر از سیاست خارجی قدرتهای بیگانه که مجریان اصلاحات نظام در کشور
بودند، پس از مرگ وی نیمه کاره رها شد. در عصر ناصری امیرکبیر با استفاده از مستشاران
نظامی اتریش توانست وضعیت کمی و کیفی سپاه ایران را بهبود بخشد اما با برکناری وی دستاوردهایش دستخوش آشفتگی گردید، دذر زمان صدارت سپهسالار و به درواست
ناصرالدین شاه اقداماتی در زمینه ی اصلاح ارتش انجام شد که مهمترین آنها تشکیل نیروی
قزاق و دعوت از صاحب منصبان اتریش برای سروسامان دادن به قشون ایران و همچنین دعوت کنت دومونت فرنت از اتریش برای تشکیل نظمیه وامنیه در ایران بود که این اقدامات نیز اهداف مورد نظر را نتوانست محقق کند، نیروی اتریش پس از مدتی منحل شد و نیروی قزاق نیز در واقع پوششی برای نفوذ و دخالت هر چه بیشتر روسیه در ایران بود بنابر این اصلاحات در
ارتش ایران نه تنها منجر به ایجاد قشون منظم و مدرن نگشت بلکه شیرازه ی نظام سنتی
قشون کشور را نیز از هم پاشید.
ملخص الجهاز:
"در عصر ناصری امیرکبیر با استفاده ازمستشاران نظامی اتریش توانست وضعیت کمی و کیفی سپاه ایران را بهبود بخشد اما با برکناری وی دستاوردهایش دستخوش آشفتگی گردید، در زمان صدارت سپهسالار و به درخواست ناصرالدین شاه اقداماتی در زمینهی اصلاح ارتش انجام شد که مهمترین آنهاتشکیل نیروی قزاق و دعوت از صاحب منصبان اتریش برای سروسامان دادن به قشون ایران و همچنین دعوت کنت دومونت فرنت از اتریش برای تشکیل نظمیه وامنیه در ایران بود که این اقدامات نیز اهداف مورد نظر را نتوانست محقق کند، نیروی اتریشی پس ازمدتی منحل شد و نیروی قزاق نیز در واقع پوششی برای نفوذ و دخالت هرچه بیشتر روسیه در ایران بود بنابراین اصلاحات در ارتش ایران نه تنها منجر به ایجاد قشون منظم و مدرن نگشت بلکه شیرازهی نظام سنتی قشون کشور را نیز از هم پاشید.
اصلاحات نظامی در عصر ناصری: در ابتدای دوران ناصری امیر کبیر چون خود مدت ها در آذربایجان در خدمت عباس میرزا و زیر دست محمد خان زنگنه امیر نظام سمت لشکر نویسی و بعد منشیگری نظام را به عهده داشت و با هیات های نظامی که از فرانسه و انگلستان اعزام شدند از نزدیک آشنا بود با این باور که باید اصول سازمان ها و نوع تجهیزات ارتش ایران اصلاح شود تجربیاتی که در تبریز آموخته بود را دست مایه اصلاحات نظامی در کشور قرار داد،وی طرز سربازگیری از شیوههای قدیمی ایلی و چریکی، شیوهی سرباز بنیچه را اصلاح کرد بنیچه از کلمهی بن به معنی ریشه اخذ شده و به معنی اساس نامه و در اصطلاح مالیه سابق عبارت است از صورت تقسیم مالیات هر ده بر آب وخاک آن ده است که ساعت آب یعنی واحد مالیاتی را معین و بدهی هر مالک را از کل مبلغ مالیات مشخص نماید(مستوفی ، 1377: 70-69)."