خلاصة:
این مقاله به بررسی آرا و اندیشههای فلسفی تربیتی دکتر علی محمد کاردان و نقد آن
می پردازد. روش این پژوهش، تحلیل اسنادی است و در این جهت تمام منابع و مراجع مرتبط
با آرا و اندیشههای کاردان مورد بررسی قرار گرفته است. یافتهها، که حاصل بررسی پنج سوال
پژوهشی است، نشان میدهد که مبنای اصلی اندیشه فلسفی و تربیتی کاردان هستی است. عالم
هستی یعنی جهان بیرونی و درونی و شناخت خود و ماسوای خود است. ولی انسان شناسنده و
متعلق شناخت )طبیعت و خدا( را نیز شامل میشود. غرض از آن نیز در وهله اول حل
مشکلات زندگی و تسخیر طبیعت و خودشناسی و سرانجام خداشناسی است و این نکته
محوری در آرای تربیتی کاردان نیز نقش اصلی را ایفا میکند به طوری که وی هدف تربیتی
انسان را پرورش همه جانبه او دانسته و بر این اساس به اصول فعالیت، رشد، رغبت، تفاوت
فردی و اجتماعی و روشهای الگوسازی و حل مسئله معتقد است. بر این اساس حاصل نظام
تربیتی کاردان فردی است که با آزاد ساختن خود، سرانجام با رسیدن به قرب یگانه ای که همه
عالم از اوست به درک حقایق و جستجوی لذّت بزرگ آموختن میرسد. اندیشههای تربیتی
کاردان از چنان جامعیتی برخوردار است که پاسخگوی بسیاری از مسائل تعلیم و تربیت معاصر
نیز هست، در بخش پایانی مقاله به نقد اندیشه فلسفی و تربیتی کاردان پرداخته شده است.
ملخص الجهاز:
با مرور آثار کاردان برخی از اهداف تعلیم و تربیت که میتوان استنتاج کرد عبارت است از: الف : اهداف آموزش و پرورش باید با توجه به واقعیت زندگانی فردی و اجتماعی بویژه در زمینۀ حال و آینده جامعه تعیین شود.
از این رو تبیین مبانی زیست محیطی به عنوان یک مبنای مهم در اندیشه های تربیتی مورد توجه قرارگرفته است تا به این وسیله تعامل صحیحی بین انسان با محیط زیست طبیعی فراهم شود؛ این در حالی است که کاردان مبانی تعلیم و تربیت را به طور گسترده مورد نظر قرار داده و حتی مبنای اقتصادی را که امروزه مورد توجه دست اندرکاران نظامهای تربیتی واقع شده (چاپلین ، ٢٠٠٠) از نظر دور نداشته ؛ اما مبنای زیست محیطی را که اخیرا مورد توجه سازمانهای آموزشی بین المللی جهان از جمله یونسکو (یونسکو، ٢٠٠٥) و آموزش و پرورش ایران (سند چشم انداز، ١٣٩٠: ٤٠٢) قرارگرفته چندان مورد توجه قرار نداده است .
در پایان بر اساس آنچه در این مقاله «اندیشه تربیتی ـ فلسفی کاردان » نام نهاده شد، چند پیشنهاد ارائه میشود: ـ با توجه به زندگی و آثار مربیان معاصری همچون کاردان پیشنهاد میشود با شناسایی و تشریح فعالیتهای مربیان تلاشگری که تمام زندگی خویش را صرف تعلیم و تربیت کرده اند، زمینه ای را فراهم کرد تا گرایش به فعالیتهای بومی افزایش یابد و هم چنین مواد اولیه را برای اقدامات عملی و نیز مطالعات نظری بومی در دانشگاه فراهم آورد.