خلاصة:
مناطق شهری با مشخصه هایی چون دگرگونی و پویایی مداوم بنا به مقتضیات و شرایط اجتماعی و اقتصادی دچار تحولاتی می گردند. این تحولات و پویایی بنا به مقتضیات مکانی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه متفاوت بوده و تحت فرایندها و سازکارهای خاص شکل و توسعه می یابند. مقاله حاضر از روش اسنادی و با به کارگیری متون مختلف، به بررسی مراحل توسعه مناطق شهری در سطوح ملی و کلانشهری از دیدگاه مدل شهرنشینی متغیر می پردازد. یافته های مطالعه نشان می دهد مناطق شهری همانند شهرها در طی رشد و توسعه خود مراحلی از رشد و توسعه را طی می کنند که این مراحل بر اساس مدل شهرنشینی متغیر در سه مرحله شهرنشینی، برگشت تمرکز و شهرگریزی مطرح می گردند. با استناد به بررسی مدل شهرنشینی متغیر در چند کشور با ساختارهای اجتماعی اقتصادی متفاوت این مدل می تواند به عنوان مدلی با توانایی تفسیر مراحل توسعه شهری در سطوح ملی و کلانشهری به کار گرفته شود. همچنین مرحله برگشت تمرکز در این مدل از مهمترین ویژگی های مدل به شمار رفته که تفسیر مناسبی از مراحل توسعه شهری خصوصا در کشورهای در حال توسعه ارائه می دهد.
ملخص الجهاز:
یافته های مطالعه نشان می دهد مناطق شهری همانند شهرها در طی رشد و توسعه خود مراحلی از رشد و توسعه را طی می کنند که این مراحل بر اساس مدل شهرنشینی متغیر در سه مرحله شهرنشینی ، برگشت تمرکز و شهرگریزی مطرح می گردند.
همچنین شهرنشینی متغیر با سه موضوع سرو کار دارد؛ اول، معرفی برگشت تمرکز به عنوان مرحله میانی توسعه شهری؛ بین تمرکز جمعیت (شهرنشینی ) و عدم تمرکز جمعیت (شهرگریزی) دوم ، مدل شهرنشینی متغیر نشان می دهد که جریانهای اصلی مهاجرت و زیرجریانهای به عنوان شاخص هایی از مراحل توسعه سیستم شهری در یک کشور است و صرفنظر از سطوح توسعه اقتصادی آن کشور به کار گرفته می شود.
مراحل مدل شهرنشینی متغیر در طول اولین مرحله که شهرنشینی مسلط است نسبت فعالیت های اقتصادی و جمعیتی در کشور، در تعداد محدودی از شهرهای مسلط با نرخ رشد بالا تمرکز می یابد و نظام شهری همراه با مراکز جدیدی که به مراتب پائین اضافه شده به طور شتابان گسترش می یابد (٢٠٠١١٠٠,Pacione).
مرحله رشد شهرهای کوچک مرحله شهرهای کوچک در ادامه مرحله قبل اتفاق می افتد که در طول آن عدم تمرکز از شهرهای مسلط و میانی به نفع مراکز کوچک اتفاق می افتد که ممکن است در نهایت ، شهرهای کوچک رشدی بیشتر نسبت به شهرهای بزرگ و شهرهای میانی داشته باشند که به آن شهرگریزی گفته می شود در پایان این دوره سیستم شهری به حد اشباع می رسد در نتیجه محدودیت های ساختاری و تکنولوژیکی ، جمعیت روستایی نمی تواند بیش از این کاهش یابد و توقف مهاجرتهای روستایی شهری فاکتوری مهم در چرخه شهرنشینی به شمار می آید.