خلاصة:
قرآن کریم، عدل را از مهمترین موضوعهای جامعه بشری قرار داده است. عدالت و تعادل را میتوان یکی از ویژگیهای جوامعی دانست که به تولید تمدن و فرهنگ روی آوردهاند. یکی از ویژگیهای معماری مسلمانان، بهرهگیری از تعادل در کلّ بنا و اجزای آن و همچنین یافتن روشهای دستیابی به عدالت در معماری است. برای ایجاد تعامل میان فقه و زبان طرّاحی نیازمند به واکاوی و بازشناسی مفاهیم اسلامی هستیم، که به طراحی الگویی راهبردی دست یابیم. در این مقاله با رجوع به قرآن و احادیث، شاخصهای ایجاد تعادل در بنا، بر پایة عدل در معماری مسکونی، بررسی شده است. هدف اصلی مقاله تبیین شاخصههای موثر در ایجاد تعادل در مسکن با تاکید بر مفهوم عدل براساس آیات و روایات است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تفسیری- تاریخی است و تحلیلهای مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است. در جمعآوری اطلاعات از اسناد و متون تاریخی، منابع کتابخانهای استفاده شده است. در این مقاله به منظور بررسی اصل عدالت در معماری ایرانی- اسلامی، دو مورد از خانههای سنّتی به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدهاند. نتایج حاصل بیان کننده این موضوع است که این اصل به عنوان یکی از مهمترین اصول، در تمامی ابعاد معماری خانههای ایرانی- اسلامی تاثیر گذاشته است. این تاثیرات برگرفته از مفهوم عدل است که شامل تعادل و توازن در پلان و نما، هماهنگی واحد مسکونی با دیگر واحدها، مساله حریم خصوصی و عمومی و محرمیّت در معماری بناها در نظر گرفته شده است. بر پایه عدل، شاخصهای موثّر در شکلگیری تعادل در معماری مسلمانان را می توان مولّفه هایی مانند تقارن، تناسب و مقیاس، سلسله مراتب، ریتم، مصالح همگن و سازه، فن ایستایی و تزیینهای طبیعی دانست.
ملخص الجهاز:
در این مقاله با رجوع به قرآن و احادیث ، شاخص های ایجاد تعادل در بنا، بر پایۀ عدل در معماری مسکونی، بررسی شده است .
در این مقاله به منظور بررسی اصل عدالت در معماری ایرانی- اسلامی، دو مورد از خانه های سنتی به روش نمونه گیری هدف مند انتخاب شده اند.
مروری بر آثار معماری مسلمانان ، همچنین در ایران بیانگر این نکته است که معماران ایرانی با بکار گیری اصل عدالت و زیر شاخه ی آن در معماری، یعنی تعادل در بنا، محیطی سرشار از آرامش و قرار برای مردم به ارمغان آورده اند (بمانیان ، ١٣٩٠: ١٨).
هدف اصلی این مقاله ، پاسخ به این پرسش است که ، شاخص های مؤثر در ایجاد تعادل در بنا با تأکید بر عدل براساس آموزه های اسلامی، کدامند؟ و تجلی آن در خانه های ایرانی عهد اسلامی چگونه است ؟ پاسخ به این پرسش ، به منظور استفاده از اصول به کار رفته در معماری سنتی و کاربرد آن در معماری امروز، ضروری است .
در مقیاس خرد یعنی معماری عهد اسلامی نیز اصولی وجود دارد که رعایت آن نشانگر اهمیت حقوق شهروندی و رعایت عدل است ؛ مانند: رعایت ارزش و کرامت های انسانی، تناسب مطلوب بین ابعاد فضا و کالبد با ویژگیهای روانی و جسمانی انسان ، ایجاد ارتباط بین طبیعت و مصنوع انسان ، رعایت حقوق همسایگان در خرید و فروش زمین و ملک ، احترام به دیگر افراد، قاعدٔە لاضرر و لاضرار، حفظ حریم افراد، ایجاد زیبایی بصری و بسیاری مسائل دیگر.