خلاصة:
درک روابط خارجی کنشگران در جامعه بین المللی جز در سایه شناخت پویش های محیط داخلی آنها امکان پذیر نیست. از این نظر، ایجاد حکومتی یکپارچه در ایران، پس از گذشت چند قرن از استقرار دین اسلام در این سرزمین توسط صفویه در قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی، نقطه عطف و مبنایی در تکوین روابط خارجی ایران قلمداد می شود. این مقاله در صدد آن است تا از منظر جامعه شناسی تاریخی، با بازشناسی پویش داخلی در چهارچوب دولت صفوی، به چگونگی پایه ریزی روابط خارجی ایران تحت حکومت صفویه بر مبنای تضاد درون دینی یا مذهبی با عثمانی سنی مذهب بپردازد. چنین بود که به موازات تکوین و تثبیت دولت ظاهرا دین سالار صفوی بر پایه مذهب تشیع، روابط خارجی ایران بر مبنای تضاد درون دینی یا مذهبی با عثمانی سنی مذهب شکل گرفت و به تدریج بنیادی استوار یافت.
ملخص الجهاز:
بر پایه مطالب فوق ، این پرسش اساسی مطرح میشـود کـه چگونـه بـا شـکل گیـری و تثبیت دولت صفوی، روابط خارجی ایران تحت حکومت صفویه بر مبنـای تضـاد درون دینـی یا مذهبی پایه ریزی شد؟ جامعه شناسی تاریخی و تکوین دولت در عصر صفوی استنلی هوفمان عقیده دارد: آن نقش معمارانه ٢ را که ارسـطو بـرای علـم سیاسـت قائل شده بود، برای رشتۀ روابط بین الملل نیز مـیبایسـت تخصـیص داد، چـرا کـه ایـن رشته ، علمی اجتماعی است که با فهم فراینـدهای بلندمـدت تغییـر- کـه بشـریت را بـه عنوان یک کل متأثر میسازد- بیشـترین ارتبـاط را دارد (٣٥٥ :٢٠٠٧ ,Linklater).
در یک نمای کلی میتوان از مطالب ارائه شده در این مبحث چنین اسـتنباط کـرد که با شکل گیری سلسلۀ صفویه توسط اسماعیل اول ، اولین نشانه های بنیان یافتن روابط خارجی ایران با عثمانی بر مبنای خصومت درون دینی یا مـذهبی نمایـان شـد.
در ایـن خصوص ، روند شکل گیری و تثبیت روابط خارجی ایران تحت حکومت صفویه با دولت هـای اروپایی بر مبنای تضاد درون دینی یا مذهبی با عثمانی مورد ارزیابی قـرار گرفـت .
برای بحثی کامل در مورد ارتش ایران بنگرید به : بیانی، تاریخ نظامی ایران در دوره صفویه ، ١٣٥٣؛ همچنین در خصوص تحولات ارتش ایران در دوره عباس اول بنگرید به : ١٩٨٩ ,The Evolution of the Safavid Royal Guard"Haneda, کاهش نفوذ قزل باش ها به نفع گروه منزلتی علمای مذهبی خواهد شد و این گروه در کنـار شاه ، ستون های دولت را تشکیل خواهند داد.