خلاصة:
شهر ایرانی در ایام سلطنت ناصرالدینشاه قاجار بهرغم حفظ ساختار کالبدی سنّتی، در اثر آشنایی با الگوهای معماری غربی و ورود تأسیسات تمدنی جدید به کشور، به آرامی مسیر تغییر را پیش گرفت و عناصری از تجدد را در خود نمایان ساخت. در فضای کالبدی شهر این دوره، بناهای جدیدی در کنار بناهای قدیمی قد برافراشتند که چهره شهر را دگرگون کرد و در گزارشهای سیاحان دیدارکننده از ایران بازتاب یافتهاست. این مقاله با رویکرد تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانهای با استناد به متون سفرنامهای و اهتمام به شاخصهای شکلی و محتوایی در صدد ارائه تصویری از صور کالبدی شهر در عصر ناصری از دیدگاه سیاحان غربی است. یافته پژوهش نشان داده که شهر ایرانی این عصر با تحولات فضای کالبدی و محتوایی همراه شدهاست. .
ملخص الجهاز:
<FootNote No="456" Text=" سلطانزاده، روند شکلگیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، ص 122؛ فلامکی، «سهم فضای معماری در زندگی سنتی ایران»، مجموعه مقالات اولین سمینار مرمت بناها و شهرهای تاریخی، ص 13 ـ 8؛ اشرف، «ویژگیهای تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی»، نامة علوم اجتماعی، ش 4، ص 23 ـ 18؛ یوسفیفر، جستارهایی در مناسبات شهر و شهرنشینی در دوره سلجوقیان، ص 92 ـ 91.
با تأسیس بانک در ایران، این بنا بهعنوان تأسیساتی جدید در فضای کالبدی شهر عصر ناصری نمایان شد و در گزارشهای سیاحان از آن یاد شده است.
"/> (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 11: نظام آبرسانی شهر تهران در دوره قاجار نتیجه ظهور عصر قاجار که نه توانست به تمامی نویدبخش یک حکومت متمرکز دولتی باشد و نه مانند حکومتهای ایلی پیش از خود نقش یک حکومت ممتاز با مشخصه ملوکالطوایفی را بهدرستی ایفا کرد، کشور را به اجبار در مدار ارتباط با دول اروپایی و عناصر تمدنی ناشی از انقلاب صنعتی آنها قرار داد؛ بدینسان شالوده ورود ایران به مناسبات بیبرنامه جهانی را مهیا ساخت.
عصر ناصری به لحاظ کالبدی، برج و باروی شهرها ـ خصوصا اطراف تهران ـ را در برخی از مواضع تخریب کرده و بدینسان بر گستره کالبدی شهر افزود؛ بازار دوباره توسعه یافت، خیابانهای تازهای کشیده شد، چندین هتل و مسافرخانه به سبک اروپایی چه توسط دربار و چه توسط خارجیهای مقیم ایران، ساخته شد.