خلاصة:
اهمیت خطبه و حدیث غدیر در اثبات ولایت علی(ع) موجب شده تا از صدر اسلام و قرون اولیه تا عصر حاضر از اصول مسلم اسلام شمرده شود و در کتاب های حدیثی و تاریخی، نویسندگان و مولفان شیعی و اهل سنّت درباره آن به بحث و گفتگو بپردازند. به همین جهت است که نزدیکان به آن ایمان دارند و مخالفان بدون انکار صدور و سند آن، آن را روایت می کنند. علی(ع)همواره ضمن احتجاج به حدیث غدیر در برابر مخالفان و غاصبان خلافت،شرایط و ویژگی های لازم را برای جانشین پیامبر(ص)بیان می کردند و واقعه غدیر خم را سند حتمی و قطعی ولایت خود برمی شمردند. بررسی اجمالی کتب حدیثی و تاریخی نشان می دهد علی(ع) بیش از 22 بار بر حدیث غدیر احتجاج نموده و مردم را بر ولایت و جانشینی خود گواه گرفته است. استدلال شیعه به این حدیث بر مقدماتی استوار است. مخالفان امامت علی(ع) برای تضعیف استدلال شیعه بر این حدیث شبهاتی را متوجه آن کرده اند؛ از جمله این که اگر این آیه درباره حضرت علی(ع) نازل شده بود و مقصود امامت آن حضرت بود، بر ایشان واجب بود که این مسئله را آشکارا اعلام و در منازعات سیاسی به آن احتجاج کند. بنابراین مساله اصلی در این پژوهش این است که اولین بار چه کسی در اثبات ولایت و امامت علی(ع) بر این حدیث احتجاج نموده و چگونه حدیث غدیر از دلایل روشن ولایت و خلافت بلافصل امیرمومنان علی(ع) محسوب می شود؟ در این مقاله سعی شده تا به روش کتابخانه ای و توصیفی و تحلیلی احتجاج های حضرت بر خطبه غدیر،اهمیت این خطبه در ولایت و امامت علی(ع) مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
ملخص الجهاز:
خطبه وسیله علی(ع) بعد از نشان دادن جایگاه رفیع و اختصاصی رسول الله(ص) و بیان اهمیت اطاعت و ضرورت پیروی از ایشان که عین اطاعت از خداست و بلکه اطاعت از خداوند طریق دیگری جز اطاعت از رسول ندارد، و بعد از روشن کردن این مطلب که تنها راه سعادت و خوشبختی و وصول به قرب خداوند و بهره مندی از رحمت های خاص الهی،در اطاعت و تبعیت از رسول خدا(ص) می باشد، به تبیین جایگاه خود پرداخته و موقعیت خاص خود را نزد رسول مکرم اسلام(ص) گوشزد می نماید،و تاکیدهای ایشان را در مورد جانشینی و وصی بودن خود به مردم یادآوری می نماید، و بعد از بیان حدیث منزلت و توضیح آن،به جریان غدیر اشاره نموده و جملات صریح پیامبر(ص)را درباره خلافت جانشینی خود نقل می کند و نزول آیه اکمال دین را از همین رو تذکر می دهد: «خداوند تبارک و تعالی بندگانش را به وسیله من آزمایشها کرد، بسیاری از مخالفان(در جنگ ها) به دست من کشته شدند، افراد معاند و لجوج و زورگو و ستمگر و سرکش و فاسق، با شمشیر من از سر راه اسلام برداشته شدند، و مؤمنین به آسایش امنیت رسیدند.
در حدیث دیگری کلام امیرالمؤمنین (ع) این گونه نقل شده است: شما را به خدا قسم، آیا به جز من در میان خود کسی را می شناسید که رسول خدا(ع) در روز غدیر خم دست او را گرفته و بلند کرد- تا آنجا که سفیدی زیر بغل ایشان نمودار گشت- و به مردم فرمود: بدانید این پسر عموی من و وزیر ( و یاور ) من می باشد، به یاری او بشتابید و خیر خواهش باشید و تصدیقش نمایید، زیرا که بعد از من ولی و سرپرست شما می باشد؟ همگی پاسخ دادند: نه، غیر از تو کسی را نمی شناسیم(طبرسی،1368: 1/333).