خلاصة:
عرضه نظریات رایج در فلسفه اخلاق بر قرآن و حدیث به عنوان منابع اصلی تفکر اسلامی و سنجش این نظریات با مبانی و مفاهیم این منابع، در عین صعوبت میتواند تا حدی برای ترسیم نظریه اخلاقی اسلام راهگشا باشد. در این مقاله، نظریه خودگروی اخلاقی به مثابه یکی از نظریات مطرح در حوزه اخلاق هنجاری، با عرضه بر قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر میرسد بیشتر آیات قرآن در حوزه اخلاق، ظاهری خودگروانه داشته، انسان را به سوی پیجویی منفعت اخروی خویش نظیر رسیدن به بهشت، رضوان الهی، فلاح و... ترغیب میکند. اما همچنان آیات دیگری را میتوان یافت که در برابر خودگروی اخلاقی قرار دارند و این نشاندهنده آن است که نظریه اخلاقی اسلام با استناد به آیات قرآن کریم تنها در خودگروی خلاصه نمیشود و تبیین اینکه نظریه اخلاقی اسلام دارای چه ویژگیهایی است، نیازمند داشتن نگاهی جامع به آیات قرآن کریم و دیگر منابع است.
ملخص الجهاز:
قرآن کریم و نظریه اخلاقی خودگروی</H2> دربارۀ این نظریه در قرآن کریم باید گفت: اساسا بخش عمدهای از آیات قرآن کریم به عنوان محکمترین سند تفکر اسلامی در ظاهر بر خودگروی اخلاقی تأکید کردهاند؛ زیرا برای دعوت به فعل اخلاقی، از عنصر وعده و وعید، که بازگشت آن به جلب سود برای خود و دفع زیان از خود است، استفاده شده است و این با خودگروی سازگار است؛ یعنی به انسان گفته میشود برای آنکه به سعادت برسی و از نعمتهای جاودان بهشت برخوردار شوی و از عذاب دوزخ خلاصی یابی، عمل صالح انجام بده.
ب) بر فرض اثبات غایتگرا بودن آیات، آیا میتوان آنها را مختص خودگروی دانست یا معطوف به دیگر نظریات غایتگرایانه هستند؟ ج) آیا به طور کلی آیات قرآن کریم منحصرا مثبت خودگروی است یا دیگر نظریات اخلاقی هم میتوانند مستندات قرآنی داشته باشند و اینکه آیا مخاطب آیات مؤید خودگروی اخلاقی، همۀ مردمان هستند یا گروهی از مردم؟ دربارۀ پرسش اول باید به این پرسش اساسی پاسخ داد که چرا خداوند تبارک و تعالی در پی توصیه به انجام اعمال صالح و خیرات، فواید اخروی آنها را ذکر کرده است؟ به بیان دیگر، حکمت بیان چنین فوایدی آن هم به صورت غالبی و گسترده چیست؟ اگر ما نگاهی غایتگرایانه به آیات نداشته باشیم، اساسا ضرورت بیان فواید، آن هم به این گستردگی مورد تأمل است و اگر بیان آنها را به سبب ایجاد انگیزش در انسان برخوانیم، ناخودآگاه به حوزۀ ادبیات نظریات غایتگرایانه وارد شدهایم.