خلاصة:
از جمله جلوههای زیبایی کلام خداوند تصویرگریهای آن است که دارای جذابیت، پویایی و خلاقیت فوق-العادهای است. هدف از تصویرگری در قرآن، تحقق غرض دینی و انتقال پیام قرآنی و تثبیت معانی مورد نظر در ذهن خواننده و شنونده است. یکی از مهمترین موضوعاتی که قرآن کریم در ابعاد گستردهای به آن پرداخته مبحث جهاد است که در قالبی بسیار زیبا و هنرمندانه بیان شده است. خداوند متعال از دلالتهای زبانی واژهها برای نشان دادن معانی مورد نظر خود به زیبایی و دقت اعجازآمیزی یاری گرفته است. پژوهش حاضر بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی تصویرهای ادبی آیات جهاد را مورد واکاوی و تحلیل زیبایی شناختی قرار دهد. برآیند پژوهش نشان میدهد که قرآن کریم در بیان مفاهیم آیات جهاد بیشتر از استعاره و کنایه بهره جسته و تصاویری پویا، خیره کننده و در عین حال متنوّع و سرشار از احساسات ارائه نموده است.
ملخص الجهاز:
به همین جهت میبینیم که از کلمۀ حرب که بوی جنگ و ستیز میدهد، اجتناب کرده و در عوض از لفظ جهاد که دارای اثرگذاری بیشتر است، بهره جسته است» (سیاوشی، 1389: 565)؛ اما آنچه نگارندگان این سطور در پی تحلیل زیباییشناختی آن هستند، آیات مربوط به جهاد با دشمن یا همان جهاد اصغر است که در درجۀ والاتر از آن (جهاد اکبر) یعنی جهاد با شیطان و نفس قرار دارد که مد نظر ما در این پژوهش نمیباشد.
در این آیه، تصویری دیگر نیز وجود دارد و آن تعبیر استعاری در عبارت (سبیل الله) است که در آن به طریقۀ استعارۀ تصریحیه دین خداوند به سبیل تشبیه شده و جامع، هدایت و رسیدن به هدف است.
همچنین در عبارت (بحبل من الله و حبل من الناس) استعارۀ تصریحیه وجود دارد که در آن، ارتباط و پیوند برقرار نمودن با خداوند و مردم به حبل تشبیه شده است و در قرینۀ آن یعنی (الله و الناس) نیز استعارۀ مکنیه دیده میشود که هر دو با جامع امنیت به خیمه و سرایی تشبیه شدهاند.
کلمۀ "خبال" نیز در اصل به معنای از بین رفتن چیزی است و غالبا به زیانهایی که در عقل انسان اثر میگذارد، گفته میشود (مکارم شیرازی، همان) و عبارت (ما تخفی صدورهم) تصویر کنایی از بغض و کینۀ درونی است؛ به این ترتیب خداوند متعال، ضمن ارائۀ تصاویری گویا و فراگیر به مؤمنان هشدار میدهد که از غیر هم مسلکان خود، دوست و همرازی انتخاب نکنند.