خلاصة:
از میان عالیترین جرقّههای ذهن انسان؛ یعنی شعر، اهداف و معانی گوناگونی به چشم میآید که به اقتضای برخورداری فرهنگی هر قوم و ملّتی دارای تنوع و حدود خاصّی است؛ لیکن آنچه از زیربنای بسیار استواری و در عین حال از تخیّل، مهمّترین عنصر شعر، به کمال بهره دارد، مرثیه است که فرازهای تلاقی عاطفه و تخیّل است. در این مقاله با مراجعه به آثار سه تن از شاعران قرن ششم هجری: سنائی، جمالالدّین عبدالرّزّاق اصفهانی و خاقانی تلاش شده است بخشی از این قسم شعر شناسانده شود و بین آنها مقایسه و تحلیل صورت بگیرد. ترتیب مراثی به ترتیب گونه های مرثیه و تاریخ وفات شاعر بر مبنای تاریخ ادبیّات دکتر صفاست. در دیوان و حدیقه الحقیقة سنائی 501 بیت و در دیوان جمالالدّین عبدالرّزاق اصفهانی 198 بیت و در دیوان و تحفةالعراقین خاقانی 1354 بیت از مرثیه یافت شد. با وجود ابیات بیشتر در آثار خاقانی نمیتوان وی را به عنوان شاعر مرثیهگو در معنی خاصّ خود به شمار آورد، امّا شمار مرثیههایی که در دیوان اوست، حاکی از آن دارد که مرثیهگویی را جزوی از زندگی شاعرانة خود می دانسته است.
ملخص الجهاز:
در این مقاله با مراجعه به آثار سه تن از شاعران قرن ششم هجری: سنائي، جمالالدّين عبدالرّزّاق اصفهانی و خاقانی تلاش شده است بخشی از این قسم شعر شناسانده شود و بین آنها مقایسه و تحلیل صورت بگیرد.
در قسمت نخست معرّفی انواع مرثیه و ذکر شرح حال سه شاعر برجسته است و در بخش دوم معرّفی این نوع مرثیهها در اشعار سه شاعر برجسته قرن ششم هجری، سنائي، جمالالدّين عبدالرّزاق اصفهانی و خاقانی است.
ابتدا اشعار مربوط به مرثیة در آثار سه شاعر برجستة سدة ششم (سنائي، جمال الدّين عبدالرّزاق اصفهانی و خاقانی) جمعآوری و سپس به ترتیب موضوع مرثیه و سال وفات شاعر دسته بندی شده است.
بحث تحلیلی این نوع شعر در مورد سه شاعر سنائي و جمالالدّين عبدالرّزاق اصفهانی و خاقانی در هیچ اثر یا مقاله ای و یا پژوهشی دیده نشده است.
5- مراثی سیاسی و وطنی: در باب این نوع مرثیه در دیوان این سه شاعر (سنائي، جمالالدّين عبدالرّزاق اصفهانی و خاقانی) نمونهای یافت نشد.
در دیوان جمال الدّين عبدالرّزاق اصفهانی ودیوان خاقانی و تحفه العراقین او در باب مرثیه مذهبی اشعاری یافت نشد.
6- مرثیة فلسفی: در آثار سه شاعر برجسته (سنائي، جمالالدّين عبدالرّزاق اصفهانی و خاقانی) اشعاری یافت نشد.
7- مرثیة داستانی: در آثار سه شاعر برجسته (سنائي، جمالالدّين عبدالرّزاق اصفهانی و خاقانی) اشعاری یافت نشد.
سهم خاقانی در باب مرثیه از دو شاعر دیگر (سنائي و جمالالدّين عبدالرّزّاق اصفهانی) بیشتر است با وجود تعداد مرثیهها خاقانی را هرچند نمی توان مرثیه سرا نامید؛ ولی با این وجود، او مرثیه را جزوی از زندگی خود میدانست.