خلاصة:
از روشهای بررسی اولیه جهت برآورد پتانسیلهای معدنکاری و متالورژی باستان در یک ناحیه، مطالعه بر روی بقایای تفالههای برجامانده از فعالیتهای متالورژیکی باستانی است. بیش از 95% از معادن فلزی کشور براساس شواهد برجامانده از فعالیتهای معدنکاری پیشین، کشف و مورد مطالعه قرار گرفتهاند. اساس این مطالعات بر پایه شواهد باقیمانده از استخراج فلزات، ذوب و استحصال انجام میگیرد. تونلهای استخراجی جهت دستیابی به ماده معدنی و سربارههای ذوب، گواه بسیار دقیق این واقعیت است که علم معدنکاری از دیرباز با درایت خاصی انجام میپذیرفته است. کانیهای مسی و کربناتهای مس با رخنمونهای رگهای، مالاکیتی و آزوریتی بر روی سطح زمین از ابتدا توجه انسان را بهخود جلب کرده و با شناسایی و استحصال این ماده، بشر وارد عصر مفرغ شده است. از آنجاییکه سربارههای ذوب، مواد طبیعی نبوده، بلکه نتیجه و ماحصل یک فرایند صنعتی در جهت بهآوری مواد خام در زمان خود بودهاند: مطالعه بر روی آنان از پیچیدگی خاصی برخوردار است. منطقه هلیلرود نیز بهدلیل قرارگرفتن در یکی از مهمترین مناطق معدنی و کانیسازی از اهمیت ویژهای برخوردار است. مطالعه سربارههای ذوب تلفیقی است از تحلیل نتایج مطالعات پتروگرافی، متالوگرافی و روشهای آنالیز دستگاهی نظیر XRF, XRD, Pol-Microscopy. با مطالعه بر روی سربارههای منطقه هلیلرود در استان کرمان فلز مورد استخراج با خصوصیات خاص عناصر کمیاب موجود در ذخیره و با توجه به پترولوژی فازهای سیلیکاته، اکسیدی و سولفیدی مورد مطالعه قرار گرفت و همچنین فناوریهای بهکار رفته جهت استحصال مواد خام مورد بررسی قرار گرفتند.
ملخص الجهاز:
هنگامیکه به بررسی آثار ذوب در یک ناحیه پرداخته میشود، در اولینگام این پرسش مطرح میشود که: مادۀ معدنی مورد استفاده چهنوع منشاء تولیدی داشته است؟ و همبستگی کانیهای فلزی چگونه است؟ و در گام بعدی نیز این پرسش ایجاد میشود که: فناوری استحصال به چهصورت بوده است؟ در اکثر نقاط مورد مطالعه، کانیسازی مس بر سطح زمین بهصورت رگههایی با ضخامت متغیر، و متشکل از مالاکیت و آزوریت مشاهده شده (Keesmann, 1993: 100) و مادۀ اصلی مورد استخراج، مس سولفیدی بوده و اثرات وجود سولفید در بافت سربارههای این منطقه این موضوع را به اثبات میرساند.
از جمله پرسشهای مهم در این بحث، وجود سربارههای مس با درصد مس بالا در اطراف محدودۀ معدنی غنی از مس است که این پرسش را ایجاد میکند که: اگر مس بهعنوان تفاله دور ریخته شده، پس مادۀ مورد استخراج، چهفلزی بوده است؟ مشخصات سربارههای مورد مطالعه 21 ناحیه در محور رابر-جیرفت در استان کرمان مورد بررسی قرار گرفت.
وجود کربنات در بافت سنگ معدن کاملا مشخص است؛ چراکه بیشتر رخنمونهای معدنی متشکل از کانی مالاکیت و آزوریت بر سطح زمین هستند و این دو کانی ترکیبات کربناته و آبدار سنگ معدنی مس هستند، ذخیرۀ مادر منطقه از نوع کالکوپیریت (CuFeS2) است که در آخرین مراحل اکسیداسیون در سطح زمین، آهن موجود خود را بهصورت اکسید و یا هیدروکسید برجای میگذارد (Ribbe, 1982: 92).
Aus Eisen Archäologie, Eisenerzbergbau und Verhüttung vor 2000 Jahren in der VR Polen.
C. in Iran: An Archaeometallurgical Approach, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 14, No 2, pp.