خلاصة:
دشت دهلران بهدلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود همواره یکی از مراکز جمعیتی در جنوبغرب ایران بهشمار آمده و بهدلیل وجود رودخانههای دائمی و فصلی و زمینهای حاصلخیز از دیرباز منطقه مناسبی برای سکونت و تامین مایحتاج اولیه انسان محسوب میشده است. از لحاظ چشمانداز طبیعی این دشت به سه ناحیه شرقی، میانی و غربی قابل تقسیم است. ناحیه نخست که شامل شرق دشت است متشکل از دیوارهای از ارتفاعات و دامنههای زاگرس است. ناحیه دوم یا میانی شامل زمینهای مشرف بر این ارتفاعات است که بهوسیله مسیلهای منشعب از ارتفاعات و آبشستهای جاری از آنها پوشیده از سنگ و رسوبات درشتدانه است و ناحیه سوم یا غربی نیز شامل محوطههای استقراری نوسنگی تاکنون و زمینهای کشاورزی است. اما در کل این سه ناحیه درکنار هم از دیرباز بهدلیل وجود پناهگاههای صخرهای در دامنههای زاگرس مامن مناسبی برای زیست انسان بوده و از طرف دیگر بهدلیل پوشش گیاهی و جانوری مناسب، تامینکننده غذای موردنیاز گروههای انسانی بهشمار میآمده است. همچنین بهدلیل وجود شاکله کنگلومرایی ارتفاعات شرقی دشت، دسترسی انسان به منابع غنی سنگ خام جهت تامین و ساخت ابزارهای سنگی مورد نیازش بسیار آسان بوده؛ چنانکه در بررسی زمستان 1394 ش. حجم عظیمی از ابزارهای پراکنده در نیمه شرقی دشت دهلران خود موید این مطلب بود. این پهنه که بیش از 30 کیلومتر طول دارد و در مسیر دامنه ارتفاعات دالپری زاگرس مشرف بر دشت دهلران تا دشت عباس را دربر میگیرد، پوشیده از ابزارهای سنگی است که شامل نمونههای شاخص پوئینتها، تیغهها، سنگهای مادر شعاعی و تراشههای لوالوا است. این نمونهها میتواند نشانه حضور انسان دستکم از دوره پارینهسنگی میانی باشد. این مهم با توجه به وجود محوطههای استقراری نوسنگی تا اواخر دوران اسلامی نشانه یک روند طولانی از حضور انسان در این منطقه است.
ملخص الجهاز:
این پهنه که بیش از 30 کیلومتر طول دارد و در مسیر دامنۀ ارتفاعات دالپری زاگرس مشرف بر دشت دهلران تا دشت عباس را دربر میگیرد، پوشیده از ابزارهای سنگی است که شامل نمونههای شاخص پوئینتها، تیغهها، سنگهای مادر شعاعی و تراشههای لوالوا است.
در طول این برنامه بررسی که شامل جنوبیترین حد سامانۀ گرمسیری در جنوب استان ایلام بود، علاوهبر شناسایی محوطهها و تپههای باستانی، منطقۀ فراخی در شرق دشت شناسایی و مستندنگاری شد که پوشیده از ابزارهای سنگی بود.
جغرافیای منطقۀ مورد پژوهش محوطۀ پهناور پارینهسنگی شامل نواحی شرقی و جنوبی شهر دهلران، حوضۀ آبریز سد دویرج1، ارتفاعات دالپری2، دامنهها و دشتهای متأثر از مسیلها بهسمت جنوب تا شمال حوضۀ آبریز سد کرخه میشود که درواقع براساس تقسیمات کشوری شامل شهرستان دهلران در جنوب استان ایلام است و بهطور میانگین در فاصلۀ 10 کیلومتری نسبت به مرز ایران و عراق قرار دارد (نقشۀ 1).
درواقع حدود این پهنه بسیار فراتر از محدودۀ مشخصشده در شبکۀ 23 زهکشی طرح گرمسیری است، زیرا ازنظر زمینشناسی تمامی سطح رخنمون سازند بختیاری را در محدودۀ پیرامونی دشت دهلران دربر میگیرد.
باز میگردد که شامل شناسایی و گمانهزنی در زیستگاههای اولیۀ دشت دهلران مانند تپههای موسیان، خزینه، تپۀ کوچک علیکش بود (Hole, Flannery & Neely, 1969: 8 & 29; Gautier & Lampre, 1905: 69).
این تنوع و تعداد درواقع نشانگر دسترسی انسان دوران پارینهسنگی و حتی ساکنین دورههای نوسنگی بهبعد دشت دهلران به منابع عظیم سنگ مناسب برای ابزارسازی بهدلیل وجود سازند کنگلومرای بختیاری است.