خلاصة:
از ارتباط اندام حسی با اشیای خارجی، گونهای از شناخت برای انسان ایجاد میشود که ادراک حسی نام دارد. منطقدانان، گزارههای حاکی از این ادراک را که بیانگر توصیف امور خارجی است، حسیات مینامند. بسیاری از اندیشمندان و منطقدانان، حسیات را از مبادی باب برهان و از جمله قضایای بدیهی شمردهاند. از دیدگاه آنان، در قضایای بدیهی مطابقت با واقع امری حتمی و مسلّم بهشمار میآید. ازسویدیگر، وجود خطا در ادراکات حسی انکارناپذیر است. بدیهی بودن حسیات با امکان وجود خطا در آنها ناسازگار است؛ ازاینرو، منطقدانان باید راهی برای حل آن ارائه کنند. ابنسینا نیز همچون سایر منطقدانان، حسیات را بدیهی میداند. این نوشتار درپی تبیین دیدگاه ابنسینا در بدیهی دانستن حسیات و راه حل وی برای مسئله خطا در ادراکات حسی است. وی در توجیه خطای ادراک حسی، خطا را محصول قوه واهمه دانسته و میگوید خطا در حسیات، هنگامی رخ میدهد که عقل تحت تاثیر قوه واهمه، حکمی صادر کند؛ اما حکم عقل در حسیات، اگر بهتنهایی و بدون دخالت وهم باشد همواره مطابق با واقع خواهد بود.
ملخص الجهاز:
. ج) دسته سوم، قضایایی هستند که بدون حواس ظاهری و باطنی درک میشوند و انسان آنها را در نفس و وجود خود ادراک میکند.
این دسته نیز، خود به سه بخش تقسیم میشوند: بخش اول، قضایایی که تصدیق در آنها ضروری و بدیهی است؛ بخش دوم، قضایایی که انسان در برابر آن تسلیم میشود، بهگونهای که معاند آن در نفس مورد توجه قرار نمیگیرد؛ بخش سوم، قضایایی که تصدیق در آنها بهصورت ظن غالب است (ابنسینا، 1405الف، ص63-64).
اگرچه ابنسینا، ذاتی بودن و بینیازی از حد وسط را برای مطلق گزارههای واجبالقبول ذکر کرده است؛ ولی با بررسی دیگر عبارات ابنسینا انحصار این دو حکم در اولیات روشن میشود.
این عبارات را اینگونه میتوان تبیین کرد که قوه وهم، مقدمات حکم وهمی را برای عقل ایجاد میکند و در پایان، این عقل است که وظیفه تصدیق را به عهده دارد.
بنابراین، در نگاه شیخالرئیس، ادراک حسی، تنها یک احساس است و هیچگونه قضاوت و حکمی ندارد؛ اما در مقام تصدیق و ساخت قضیه از ادراکات حسی ـ چه قوه واهمه را حاکمی در عرض عقل بدانیم و چه این قوه را به عنوان عامل ایجاد اخلال در مقدمات حکم عقل بدانیم ـ گاهی قوه واهمه دچار خطا شده و گزارهای نادرست را از ادراک حسی بر متن واقع تطبیق میدهد و همین امر سرچشمه خطای حسیات خواهد بود.
ازآنجاکه موضوع این نوشتار، بررسی واقعنمایی حسیات است، تنها به برخی از اشکالات که ناظر به بدیهی بودن حسیات است اشاره میکنیم:<EndNote No="66" Text=" برای آشنایی با سایر اشکالات ر.