خلاصة:
تمثیل یکی از مهمترین و کهن ترین شیوههای بلاغی در ادب فارسی ایران و فرهنگ اجتماعی جهان است. به دلیل ظرفیت معنایی وکاریزمای گفتمان؛ حجم بزرگی از ادبیات تعلیمی را پوشش میدهد. در این مقاله ضمن معرفی ِ نسخهی خطی "کلیات دیوانِ طالب علی خان متخلص به عیشی"نمونههای تازهای از تمثیلات داستانی و شعری را از متن آن میآوریم. نسخه خطی این دیوان، به خط نستعلیق کتابت شده است. از ذکر تحمیدیهها و مناقب اهل بیت و بسیاری از ائمه اطهار (علیه السّلام) میتوان فهمید که طالب علی خان (عیشی) شاعری متدین و در مذهب شیعهی اثنی عشری، با مشرب عرفانیست. این تحقیق که به روش تحلیلی-کتابخانه ای انجام شده، تمثیلات در مثنویِ 2161 بیتی عیشی را بررسی نموده است. بیش از 200 تمثیل در نسخه وجود دارد، و مهمترین آنها مثنویِ "چهار دوست"است که به عنوان داستان تمثیلی به آن پرداختهایم.
ملخص الجهاز:
اما به زبان اردو، گفتاري کوتاه با عنوان "طالب علي عيشي " متعلق به سيّد محمود حسن قيصر اَمروهوي (کتاب خانه رضا، رامپور، هندوستان )؛ چاپ شده در مجلّه «معارف »، دارالمصّنفين ، شهرِ اَعظم گَر، هندوستان ، در دو بخش ؛ بخش اول ؛ شماره ٤، جلد ٥، آوريل ١٩٦٠، صفحات ٢٦١- ٢٧٣ پژوهش تولد (١١٩٧) وفات (١٢٣٦؛١٢٣٤؛ ١٢٤٠ در نوسان ) نگارش يافته است .
در حقيقت تشبيه تمثيل ، تشبيه مرکبي است که ادات تشبيه نداردوممکن است درآن مشبه به بدون مشبه ؛ به کاررود (آقاحسيني ، ١٣٩٤:١٣٦) - اهل منطق ، تمثيل را اثبات يک واحد در يک قضيه جدي به واسطه ثبوت آن در جزئي ديگر با اولي معني مشترک دارد و فقها اين را قياس مي خوانندو جزءديگر اول را فرع و جزء دوم را اصل و معني مشترک بين اين دو را علت و جامع مي گويند (حسيني ، ١٣٦٧: ١٨) فتوحي تمثيلها را پس از آن که از خانواده ء استعاره مرکب شمرده (ص ٢٥٣)؛ به تبعِ بلاغيون قديم آن ها را از خانواده مجاز و استعاره و نوعي مجاز مرکب به علاقه شباهت (استعارة تمثيليه ) خوانده ، به انواعي از: تمثيل داستاني ، و از نظر محتوا به تمثيل اخلاقي ، سياسي يا تاريخي ، تمثيل انديشه ، تمثيل رمزي ، تمثيلِ رؤيا، واز لحاظِ صورت به مََثل ، اسلوب معادله ، حکايت حيواني و حکايات انساني و مثالک تقسيم نموده است .
مثنوي هاي طالب علي خان لکهنويي ، متخلص به عيشي حاوي بيش از دويست تمثيل از مشترکات زبان فارسي در هند؛ پاکستان و ايران است .