خلاصة:
در مورد صحت یا بطلان وقف مشروط به شرط فاسخ، نظر خاصی در فقه ابراز نشده است؛ ولی فقها در مورد وقفی که در آن واقف شرط میکند در صورت نیازمند شدن به مال مورد وقف، موقوفه به وی بازگردد، نظرات متفاوتی ارائه دادهاند که شامل صحت، بطلان، و صحت با عنوان حبس است. از آنجا که پی بردن به نظر صحیح در این میان، در یافتن پاسخ سوال اساسی تحقیق، یعنی «امکان قرار دادن شرط فاسخ در عقد وقف» تاثیر مستقیم دارد، پژوهش حاضر با بررسی نظرات فقهی مورد اشاره، به اثبات نظریه «صحت وقف مشروط به بازگشت موقوفه به ملک واقف در صورت نیاز» پرداخته و با واکاوی مفهوم شرط فاسخ در حقوق، آن را منطبق با شرط مذکور در عقد وقف میداند و معتقد است امکان قرار دادن شرط فاسخ در عقد وقف وجود دارد و شرط «بازگشت موقوفه به واقف در صورت نیاز»، مصداق بارز آن است.
ملخص الجهاز:
تحلیل فقهی و حقوقیشرط فاسخ در عقد وقف ( سیدمهدی قریشی ( محمدحسن جوادی ( حامد رحمانی چکیده در مورد صحت یا بطلان وقف مشروط به شرط فاسخ، نظر خاصی در فقه ابراز نشده است؛ ولی فقها در مورد وقفی که در آن واقف شرط میکند در صورت نیازمند شدن به مال مورد وقف، موقوفه به وی بازگردد، نظرات متفاوتی ارائه دادهاند که شامل صحت، بطلان، و صحت با عنوان حبس است.
شرط بازگشت موقوفه به واقف در صورت نیاز نیز از همین قبیل است و مخالفتی از کتاب و سنت در مورد آن وجود ندارد و بلکه بسیاری از فقیهان به جواز آن تصریح کردهاند و نیز تخالفی میان آن و مقتضای عقد، به اثبات نرسیده است و آنچه در مورد مخالفت این شرط با ویژگی دائمی و ابدی بودن وقف گفته شده است، بنا به اجماع پیشگفته سید مرتضی در خصوص صحت چنین وقف و شرطی (علمالهدی، 1415: 468ـ 469) و استدلال فقهای دیگر، مبنی بر «قلمداد شدن تأبید در وقف به اقتضای اطلاق وقف و نه مطلق وقف» (طباطبایی یزدی، 1414: 1/203؛ سیفی مازندرانی، 1430: 135) مردود است؛ زیرا آنچه باعث بطلان عقد میشود، تقیید وقف به زمان خاصی مثلا یک سال یا ده سال میباشد و اساسا وقف غیر مؤبد، مانند وقف بر موقوفعلیهمی که غالبا منقرض میشوند، صحیح است (ابن جنید اسکافی، 1416: 234؛ علامه حلی، 1413ب: 6/302ـ304).
بنابراین و بر اساس نظر مورد پذیرش در فقه، امکان قرار دادن شرط فاسخ در عقد وقف وجود دارد و وقف مشروط به بازگشت موقوفه به ملک واقف در صورت نیاز، صحیح است و تا زمان تحقق نیاز برای واقف استمرار مییابد و بعد از آن منحل میگردد.