خلاصة:
هدف: هدف این نوشتار بررسی عواملی است که سبب تحریک احساسات قومگرایانه در مناطق عربنشین جنوب ایران شده و در برههای از تاریخ بهشکل جنبشهای تجزیهطلبانه خودنمایی کردهاست.
روش: این مقاله با استناد به منابع کتابخانهای و با روش اسنادی-تاریخی نوشته شدهاست.
فرضیه: مقاله بر این فرضیه متکی است که سلسلهعواملی عینی و انتزاعی مانند عوامل داخلی (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) از یکسو و مداخلات خارجی ازسوی دیگر سبب تحریک تمایلات و احساسات پانعربیسم شدهاست. در این مقاله پانعربیسم در ایران متغیر وابسته است و عوامل عینی و انتزاعی متغیر مستقلاند.
نتیجه: نتیجۀ اصلی بهدستآمده این است که عوامل داخلی نقشی مهمتر در پانعربیسم داشتهاند.
برای حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی تاحدِّامکان باید تلاش شود که عوامل داخلی مؤثر در پانعربیسم -بهعنوان متغیر مستقل- کاهش یابند تا پانعربیسم بهعنوان متغیر وابسته محدود شود.
ملخص الجهاز:
فرضيه : مقاله بر اين فرضيه متکي است که سلسله عواملي عيني و انتزاعي مانند عوامل داخلي (سياسي ، اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي ) از يک سو و مداخلات خارجي ازسوي ديگر سبب تحريک تمايلات و احساسات پان عربيسم شده است .
طرح موضوع : پديدة پان عربيسم (قوم گرايي سياسي عربي ) در ايران ، سال هاست که محل مداقه و مناقشه بين صاحب نظران جامعه شناسي سياسي است و پژوهش هاي ميداني و کتابخانه اي متعددي دربارة آن انجام شده است .
اهميت اين موضوع ازآن جهت است که در استان هاي جنوبي ايران (خوزستان ، بوشهر، هرمزگان ) تعدادي از هم ميهنان ما را اعراب تشکيل مي دهند که در مقاطعي از تاريخ ، ادعاي برتري قومي ، خودمختاري و شورش در مقابل دولت مرکزي داشته اند.
اکنون به عوامل عيني مؤثر در اين زمينه مي پردازيم : عوامل عيني در تشديد هويت قومي و سياسي شدن قومي در اين بخش به دليل وجود مطالعات ميداني در استان خوزستان ، به وضعيت اعراب اين استان اشاره مي شود؛ اگرچه تمام نتايج و بحث هاي اين استان 182 قابل تعميم است : وضعيت استان خوزستان به دلايل زير بررسي شده اند: ١- قوم عرب در خوزستان جمعيت کثيري را دربر مي گيرد.
براي نمونه اکنون نقش جبهۀالتحرير (جنبش آزادي بخش خلق عرب ) به عنوان عامل نفوذ و گسترش پان عربيسم دربرابر ناسيوناليسم تماميت طلب در جنوب ايران مطرح مي شود؛ ولي تحقيقات ميداني بر وجود معضلات متعددي در مناطق جنوبي کشور دلالت دارد؛ چنان که در کتاب آمريکا و تجزيه طلبي قومي در ايران آمده است : «علت اصلي سياسي شدن قوميت ها و گسترش تمايلات جدايي طلبانۀ قوميت هاي ايراني وضعيت اقتصادي منطقۀ زندگي اين گروه هاست .