خلاصة:
هم روشنفکری دینی و هم نواندیشی دینی، هر دو در واکنش به حضور مدرنیته و به عبارت دقیق تر
ورود ناهمساز آن به داخل جامعه ایران و نیز برداشت ستیزه جویانه و حذفی سنت گرای ان (نسبت به
نوگرایی و نوجویی) ظهور کردند. هر دوی این رویکردها، بر دین و جایگاه آن نظر می کنند. با این حال
نواندیشان تلاش دارند تا دین را در دنیای جدید احیا کرده و مشکلات جوامع را در چارچوب
برداشت های نو از دین و سنت ها قابل حل بدانند. درحالی که روشنفکران د ین ی با اولو ی ت به مسا یل
جدید در جوامع اسلامی درصدد تطبیق پاسخ هایی از دین به چنین مسایلی هستند. بنابر ا ی ن تفاوت
اصلی این دو جریان در تاریخ ایران به دیدگاه اصلی هر کدام از آن ها بر می گردد. یکی اولویتش مسا یل
جدید در قرن بیستم بود وارایه راه حلی از درون دین، و دیگری مهمترین مساله اش نمایش توانایی دین
نسبت به سایر اندیشه های جدید بود. از این زاویه مقاله حاضر تلاش کرده به آرای عل ی شریعتی به
عنوان روشنفکری دینی و مرتضی مطهری به عنوان یک روحانی نواندیش دینی نظر کند و جایگاه
مسائل اساسی چون ریشه مشکل مسلمانان و علل عقب ماندگ ی آن ها و نیز راه حل مشکل، جایگاه
روشنفکر در این مساله و ... مورد بررسی قرار دهد.
ملخص الجهاز:
لذا سؤالاتی چند مطرح می شـود: اینکه اساسا روشنفکری و نواندیشی دینی چگونه تعریف می شوند؟ نسبت آنها با دنیـای جدیـد چگونه است ؟ و در نهایت علی شریعتی و مرتضی مطهری به عنوان دو نماینده طیف های مـذکور چه دیدگاههایی درباره مسـائل گونـاگون موجـود در قـرن بیسـتم و تحـولات آن دارنـد؟ بـرای پاسخگویی به سؤالات مذکور و رسیدن به چارچوبی مشخص ، ابتدا تلاش می شود تـا بـه تعریـف مفاهیم و قرارگیری آنها در متن نظری پرداخته شود.
ریشه یابی مشکل جامعه علی شریعتی و مرتضی مطهری نماینده دو اندیشه و طرز تفکر و نیز دو نوع نگاه به اسـلام و تمدن اسلامی می باشند و هرکدام از دریچه برداشت خود از اسلام، به مسائل مختلفی که جامعه جدید ایران و اسلام با آن روبرو هستند نگاه می کردند.
همـان گونـه که اشاره شد یکی از مهمترین وجوه تفاوت روشنفکری دینی نسبت به نواندیشان این اسـت کـه نقطه عزیمت اصلی و دل نگرانی اساسی روشنفکران دینی همچـون سـایر روشـنفکران، توجـه و پاسخ به مسایل جدید برخاسته از تمدن غرب و مدرنیته بـوده و مـی کوشـند در چـارچوب ایـن مسائل ، پاسخی از دین یافته و آن را به هر شکل ممکن و با تفسیری ولـو مخلـوط بـا مفـاهیم و نگرشهایی که در ریشه ، احتمالا سنخیتی نیز با پایه های تفکر دینی ندارد؛ بگنجانند.