خلاصة:
اتاق پایاپای یکی از ارکان مهم و اساسی در بازار ابزارهای مشتقه مالی است. کارکرد این اتاق به گونهای طراحی شده است که نه تنها نقض عهد در این بازار را به حداقل میرساند، ثبات و اطمینان آن را تضمین و تسویه معاملات در آن را نیز تسهیل میکند. این تحقیق با هدف آشنایی جامعه حقوقی و فعالان بازار بورس با کارکرد و نقش اتاق پایاپای در این بازار نگارش یافته است. بنابراین کارکرد و نقش اتاق در بازار مشتقات پرسش اصلی این تحقیق است. در این تحقیق ابتدا کارکرد اتاق و نحوه دخالت آن در بازار مشتقات مورد بررسی قرار گرفته است، سپس این کارکرد با نهادهایی نظیر ایجاب مفتوح، نمایندگی، ضمان و تبدیل تعهد مقایسه شده و در نهایت به این نتیجه رسیده است که کارکرد و نقش اتاق ضمن شباهتهایی که با این نهادها دارد از جهات عدیده با آنها متفاوت است. بنابراین، باید نقش اتاق را به عنوان نهادی منحصر به فرد و با ویژگیهای خاص خود تحلیل کرد.
Clearing house is one of the important and basic institutions in the financial derivatives market. This house has been designed in such ways that not only minimize breaches by dealers of their contracts, but also ensures the security and certainty in the market and facilitates the transactions to be settled. This article aims to raise more awareness on the part of the legal community on the functions and roles of the clearing house in the market. Therefore, we will first discuss the house function in the market and how it intervenes in it and then will compare its nature with such legal institutions as open offer, agency, guarantee and novation and finally will conclude that despite some similarities between these institutions, the house nature differs from them in many respects.
ملخص الجهاز:
از جمله امتیازات بازار مشتقه وجود اتاق پایاپای و نقش مهـم آن در رونـد انجـام ایـن معاملات است ، زیرا طرفین آتی یکسان و اختیار معامله غالباً هیچ گونه رابطه و شـناختی از یکدیگر ندارند و ایفای تعهدات با وساطت و نظارت اتاق پایاپای صورت میپـذیرد.
در ایـن تحقیـق ابتـدا مفهـوم اتـاق پایاپای به اختصار مورد بررسی قرار گرفته است ، سپس ضـمن بیـان کارکردهـای اتـاق ، روند انجام معاملات در بازار مشتقات تشریح و بـه نقـش اتـاق در هرکـدام از مراحـل چهارگانه معامله اشاره شده است ؛ در پایان نیز منشأ ایفای نقـش طـرف مقابـل اتـاق از –––––––––––––––––––––––––––––––– ١.
قانون گذار ایرانی تنها تعریفی که در موارد متعدد از اتاق پایاپای ارائه داده است بـه ایـن عبارت محدود میشود: «واحدی که تسویه و پایاپای از طریق آن صورت میگیرد»،١ اما برخلاف ظاهر، اتاق پایاپای تنها یک واحد ساده محسوب نمیشود، زیـرا در معـاملاتی که در بازار مشتقات انجام میشود نقش بسیار مهم تری ایفاء میکند و وظیفه آن تنها بـه تسویه و پایاپای محدود نمیشود بلکه «نقش اتاق پایاپای» در ایـن قراردادهـا عمـل بـه عنوان طرف معامله جدید است ؛ یعنی اتاق با ورود به رابطه قراردادی بین متعـاملین ، در «مقابل کارگزار فروشنده نقش خریدار و در مقابل کارگزار خریدار نقش فروشنده بـازی 2 میکند».
این نقش اتاق از زمـان قطعیـت یـافتن معاملـه آغاز میشود و بر این اساس فرض میشـود کـه اتـاق نقـش طـرف مقابـل را در برابـر هرکدام از طرفین معامله دارد و ریسک اعتبـاری ناشـی از قصـور یـا نکـول هرکـدام از متعاملین را عهده دار میشود، (٥ :٢٠١٣ ,James) همچنین هرکدام از طرفین معاملـه بـرای خروج از قرارداد مجبور نیست تا موافقت طرف دیگر قرارداد را جلـب کنـد ( ,Powers ٢٠ :١٩٩١ ؛٢٩٦ :٢٠١٣ ,Ismath Basha ).