خلاصة:
ﺻﺪر اﻻدﺑﺎی اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة ﺷﺮﯾﻌﺖﮔﺮا (ﻣﺸﺮوﻋﻪﺧﻮاه) در دوره ﻣﺸﺮوﻃﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﭘﯿﺶ از ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ، در ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎی داﺳﺘﺎﻧﯽ ﺧﻮد، اﺳﺘﻨﺒﺎطﻫﺎ و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ و راهﺣﻞﻫﺎﯾﯽ را، ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰی ﺑـﻪ اﻧﺪﯾﺸـﻪﻫـﺎی آل اﺣﻤﺪ دارد. اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎی او از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﭼﻮن: ﺷﯿﻔﺘﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ و اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر و ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ، ﺳـﮑﻮت و اﻧـﺰوای ﺑﺰرﮔﺎن ﻣـﺬﻫﺐ در ﺑﺮاﺑـﺮ
ﺗﺤـﻮّﻻت و ﺗﻐﯿﯿـﺮات اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ، ﻧـﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣﺪرﺳـﻪﻫـﺎ و داﻧﺸـﮕﺎهﻫـﺎی ﺗﻘﻠﯿـﺪی در ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاری ﺑـﺮ ﻓـﻦآوری و ﺻﻨﺎﻋﺖﮔﺮی، ﻣﺴﺘﻌﻤﺮهﺷﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﻓﺮﻧﮕﯽ، ﺷﺒﺎﻫﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑـﻪ اﺳـﺘﻨﺒﺎطﻫـﺎی آل
اﺣﻤـﺪ دارد. ﺑﻬـﺮهﮔﯿـﺮی او، از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی رواﯾﺘﯽ - ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺗﮏ ﺻﺪا و ﻧﺜﺮ ﺳﺎدة ﮔﻔﺘـﺎرﮔﺮا، ﺳـﺒﮏ آل اﺣﻤـﺪ را ﺗـﺪاﻋﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و راهﺣـﻞﻫـﺎی او ﺑـﺮای رﻫـﺎﯾﯽ از ﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ، درﺳﺖ، در ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎی آل اﺣﻤﺪ ﻗـﺮار دارد. او ﻧﯿـﺰ راه و ﭼـﺎره را در ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻨّﺖﻫـﺎ و ﻣﻌﺘﻘـﺪات ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﯽداﻧﺪ، ﭼﻮن ﻣﺬﻫﺐ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ دﯾﮕﺮی، ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﺪرتﻣﻨﺪی در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم دارد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺎن را ﻣﺘّﺤﺪ ﮐﻨﺪ.
ملخص الجهاز:
در کتاب نوشدارو، انصاری از قول پیر داستان که فردی طرفدار سنتهای گذشته است به صراحت برای نجات ایران از مفاسد متعددی که بعد از مشروطیت عارض آن شده است، راهکار بازگشت به دین به عنوان اسبابی برای اتحاد مردم را به میان میکشد که آل احمد نزدیک به شصت سال پس از او، درست، از همان راه حل و استدلالی همسان با او برای گریز از غربزدگی استفاده میکند.
میرزا حسن انصاری حتی از قول شیخ در گنجینة انصار میکوشد که ازمنظر پوزیتیویستی اثبات کند مسلمانان، هزار و سیصد سال پیش از فرنگیها، کروی بودن زمین و حرکت داشتن کوهها و سوراخ داشتن زحل را کشف کرده بودهاند (به نقل از: نجفی، 1376: 418) و آل احمد از منظر تشکیلاتی - مبارزاتی به ارزیابی توانمندیهای موجود در معتقدات مذهبی و رفتارهای ناشی از آن در میان مردم میپردازد و پیامدهای مثبت مذهب را به مقاومت در برابر قدرت سیاسی میداند و میگوید: دشمنی و ناسازگاری با حکومت بدعهد، بخشی از نیروی نهفته در مذهب است که میتواند تغییرات اساسی در رفتار حکومتها ایجاد کند و حتی توانایی ساقط کردن آنها را دارد.