خلاصة:
ماهیت، مبانی و اصول تمدن نوین اسلامی برگرفته از آموزههای وحیانی است. کتاب «العقل و الجهل» در مجموعه روایی الکافی نوشته محمد بن یعقوب کلینی مشتمل بر روایات گرانقدری از اهل بیتk است که بررسی و تبیین و استفاده از آنها میتواند در پیریزی تمدن نوین اسلامی کمک شایانی نماید. بررسیها نشان میدهد جهلزدایی و شکوفایی عقل، علم و حکمت، دینداری، حسن خلق و حیات طیبه که مهمترین زیرساختها و ارکان بنیادین تمدن اسلامی بر پایه عقل است و از سوی دیگر ریشه همه ناهنجاریها، موانع و چالشهای فراروی تمدن اسلامی به جهل و آثار آن برمیگردد. سیری در فضای گفتمانی کتاب «العقل و الجهل» با رویکردی به تمدنسازی، چیستی عقل و نزاهت آن از شیطنت، ریشهشناسی رفتارهای بشری بر پایه شناخت عقل و جهل، گسترش و ارتقای عقلانیت در مکتب حجج الهی، تحقق آرمانشهر مهدوی بر پایه شکوفایی عقل و اخلاق از دیگر مباحث این نوشتار به شمار میرود.
ملخص الجهاز:
از سوی دیگر کتاب «العقل و الجهل» در مجموعه روایی الکافی تألیف محمد بن یعقوب کلینی(د 329ق) مشتمل بر روایاتی از رسول خدا و اهل بیت (ع) دربارۀ عقل و جهل، نقش بنیادین عقل و آثار آن در پایهریزی و نهادینهسازی اسلام در مکتب علمی معصومان (ع) در حوزۀ فردی و اجتماعی است.
لذا در این دوران مجال مناسبی فراهم آمد تا امام صادق (ع) در مواجهه با بدعتها و مکاتب و مذاهب انحرافی، از فرصت پیشآمده نهایت استفاده را ببرد و تمام توان خویش را صرف تبلیغ و تبیین اسلام ناب محمدی که همان مذهب حقه امامیه است بنماید؛ امری که پایۀ آن بر اساس عقلانیت و جنود عقل بود.
»(انعام: 112) بر شیاطین از انس و جن نیز اطلاق مىشود، در نگاهی دیگر مىتوان چنین برداشت نمود که اطاعت از هر شخصی بهویژه افرادی که مصادیق بارز شیطان و تفکرات و اندیشههای شیطانی و غیر الهی هستند از بیعقلی است؛ به تعبیر دیگر گسترش فرهنگ عقلانی و خردورزی زمینهساز اضمحلال قدرتهای و حاکمیتهای شیطانی است، و چنانکه پیداست ثمرۀ گسترش عقلانیت در جوامع بشری، آگاهی و بیداری جوامع بشری است که نهادینهسازی آن منجر به فروپاشی قدرتهای استکباری و شیطانی و نجات مردم مظلوم از چنگال حکومتهای شیطانی خواهد شد.
از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن غرب چنانکه پیداست غالباً رها و رهایی چون ظلم، فساد، پایمال کردن حقوق مردم به ارمغان آورده است؛ این امر بهخوبی حکایت از آن دارد که بنیان تمدن غرب بیشتر بر پایۀ منافع شخصی، قدرتطلبی و ابتذالگرایی گذاشته شده است، بر این اساس فرهنگ و تمدن اسلامی که بر پایۀ عقلانیت و اخلاق و با هدف شکوفایی استعداد بشر و هدایت و تربیت بشریت برپا شده، نقطۀ مقابل فرهنگ و تمدن غربی است و ازاینرو جمع نمودن میان این دو تمدن امری دشوار و ناممکن خواهد بود.