خلاصة:
نیایش شب، عنوان بخشهایی از مثنوی «لیلی و مجنون» نظامی گنجوی است که شاعر به بهانه نیایش مجنون، به توصیف آسمان شب و ذکر نام ستارگان و بهویژه منازل قمر پرداخته است. اشاره به مباحث نجومی و اصطلاحات آن، از علاقههای خاص اوست که در همه آثارش بهطور پراکنده دیده میشود؛ امّا نظامی در اینجا بیشتر و جدّیتر به آن توجّه کرده است. با وجود شروح متعدّد آثار نظامی که سعی در توضیح معانی این ابیات داشتهاند؛ باز هم بهتر دیده شد که با دقّت بیشتر و تکیه بر منابع اصیل نجوم قدیم، دستهبندی و شرح و معنی کوتاهی از آن بیتها ارائه شود.
ملخص الجهاز:
در مثنوی «لیلی و مجنون» پس از آنکه حدود دوسوم از داستان سپری شده است، ابیاتی به عناوین اصلی و فرعی «نیایش مجنون» اختصاصیافته که شامل چهار بخش است: بخش اول: مربوط به ستارگان و سیارات و بعضی صور فلکی است که آن را میتوان از لحاظ موضوعی به سه قسمت تقسیم کرد: نخست، 21 بیت دربارۀ چند ستاره و سیارات هفتگانه و مدح شروانشاه، سپس 20 بیت در نام بردن و توصیف منازل قمر که اکثر آنها، یعنی 23 منزل را نام میبرد و در نهایت، ذکر نام 15 ستارۀ مشهور شمالی و جنوبی و 4 صورت فلکی؛ بخش دوم: در 9 بیت به نیایش مجنون با زهره؛ بخش سوم: به نیایش مجنون با مشتری در 7 بیت؛ و بخش چهارم: نیایش مجنون به درگاه یزدان است در 25 بیت.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ستارۀ قلب الاسد از ستارگان قدر اول آسمان در برج اسد است، اما از منازل قمر محسوب نمیشود.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} اکلیل: تاج، سه ستاره بر صورت برج عقرب و منزل هفدهم قمر است و آن غیر از صورت فلکی اکلیل شمالی / فکه است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} جدی: در اصل نام ستارۀ قطبی در صورت دب اصغر است؛ اما در اینجا مصغر جدی، یعنی بزغاله است؛ ستارهای بسیار کوچک، بین دو ستارۀ سعد ذابح بر شاخ جدی که عرب آن را شاة المذبوح گوید که بر مذبح آن دو ستاره است و از آن جهت آن دو را ذابح خوانند.