خلاصة:
در دوره قاجار به علت رخدادهایی چون پدیده سرمایهداری و جهانیشدن اقتصاد، دروازههای مرزی کشور به روی سایر ممالک گشوده شد. در این میان، کرمانشاه بهعنوان یکی از مهمترین مسیرهای مرزی کشور سهم بسزایی داشت و در تقابل و تعامل با دولت عثمانی و از آن طریق، در پیوند با سایر کشورهای اروپایی قرار گرفت. تغییر زیرساختهای اقتصادی، رونق تجارت، ورود افراد خارجی و غیربومی به عرصه تجارت منطقه، تولید کالاهای صادراتی و... از پیامدهای اقتصادی این روابط بود. این پژوهش به استناد سفرنامهها، خاطرات، اسناد و سایر منابع به روش تحلیلی- توصیفی و کتابخانهای انجامشده است. هدف از این پژوهش بررسی تحولات اقتصادی این ایالت در پیوند با روابط خارجی در یکی از مهمترین ادوار تاریخ ایران است. یافتهها نشان میدهد مناسبات خارجی ایران با کشورهای اروپایی و عثمانی، سبب بروز تحولات اقتصادی از جمله ورود افراد غیربومی از داخل و خارج کشور به عرصه تجارت و انحصار آن در دست خانوادههای غیربومی مانند خانواده وکیلالدوله از اتباع عثمانی و بازرگانان تبریزی و یهودیان بغداد و... در این ایالت گردید. زیرساختهای تجاری مانند بازار، کاروانسرا، تشکیلات اداری ـ مالی، مالیات، کارگاههای تولیدی و...گسترش یافت. افزایش تولیدات کالاهای صادراتی مانند فرش و تریاک از دیگر پیامدهای اقتصادی روابط خارجی در این ایالت بود
ملخص الجهاز:
یافته ها نشان میدهد مناسبات خارجی ایران با کشورهای اروپایی و عثمانی، سبب بروز تحولات اقتصادی از جمله ورود افراد غیربومی از داخل و خارج کشور به عرصه تجارت و انحصار آن در دست خانواده های غیربومی مانند خانواده وکیل الدوله از اتباع عثمانی و بازرگانان تبریزی و یهودیان بغداد و...
در مقاله ای با عنوان «ارزیابی عوامل اقتصادی، سیاسی، مذهبی در توسعه ساختار شهر کرمانشاه در دوره قاجار با تکیه بر شواهد تاریخی و باستان شناسی موجود» نوشته محمدابراهیم زارعی و یداله حیدری بابا کمال پژوهشی در خصوص نقش جاده عتبات عالیات ، بر تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این ایالت انجام داده اند.
وجود کنسولگریهای خارجی در شهر کرمانشاه نشان از آن دارد که این شهر از حیث سیاسی و استراتژیک نسبت به سایر شهرهای ایران در این دوران از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار بوده است ؛ چراکه دولت های انگلستان و عثمانی با اشتیاق فراوان درصدد بودند به واسطه اهمیت جایگاه این شهر کنسولگریهای خود را در این شهر احداث کنند (فلاندن ، ١٣٥٦: ٣٤) و با احداث این کنسولگریها و همچنین به واسطه قرار گرفتن در مسیر تجارت جهانی بین شرق و غرب و حضور کارگزاران اتباع خارجی در کرمانشاهان ، تجارت در منطقه گسترش قابل ملاحظه ای یافت (ابوت ، ١٣٩٦: ١٦٨).