خلاصة:
شهر ولادیقفقاز که طی فرآیند استیلای روسیۀ تزاری بر منطقۀ قفقاز در اواخر قرن هجدهم میلادی بنیان نهاده شد، بهتدریج بهصورت یکی از اهداف مهاجرت، از داخل و خارج امپراتوری روسیه درآمد. این شهر، بهویژه از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی، یکی از مقاصد مهاجرت دائمی و موقت ایرانیان در قلمرو روسیه بود. با افزایش جمعیت ایرانیان در ولادیقفقاز و مناطق پیرامون آن، نمایندگی کنسولی ایران در 1315ق/1897م، در آنجا تأسیس شد. مقالۀ حاضر کوشیده است تا برپایۀ اسناد بهجامانده از نمایندگی ایران در ولادیقفقاز، موجود در آرشیو وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی ایران، تصویری کلی از حضور و فعالیت کارگزاران دولتی و مهاجران ایرانی مقیم این شهر، از زمان تأسیس نمایندگی دولت ایران در ولادیقفقاز تا فروپاشی امپراتوری تزاری و وقوع جنگهای داخلی در روسیه ارائه کند. این اسناد، منبع ارزشمندی برای آگاهی از ابعاد مختلف حیات ایرانیان مقیم ولادیقفقاز و چالشهای پیش روی کارگزاران نمایندگی است. نمایندگی دولت ایران بهواسطۀ اقداماتش در ایجاد و حفظ مسجد شیعیان (ایرانیان)، مدرسۀ نوروز و انجمن همت، نقشی مهم در ایجاد همبستگی میان اعضای جامعۀ ایرانی شهر داشت و در مقاطع و موقعیتهای مختلف به صیانت از حقوق اتباع ایران پرداخت. درعینحال، عدم توازن در روابط ایران و روسیه، خصومتها و رقابتهای شخصی و محفلی میان اجزای مختلف وزارت خارجه و وجود بینظمیها و بیانضباطیهای مالی، مانعی جدی در ارتقای عملکرد نمایندگی ایران در ولادیقفقاز بود.
The city of Vladikavkaz, founded during the expansion of the Russian Empire to the Caucasus in the late eighteenth century, gradually attracted immigrants from inside and outside the empire. This city, especially since the second half of the nineteenth century, became one of the destinations for permanent and temporary migrations from Persia. With the increase of the Iranian population in Vladikavkaz and the surrounding areas, the Iranian consulate was established there in 1897. The aim of this study is to provide a general overview of the activities of Iranian officials and immigrants in Vladikavkaz since the establishment of the Iranian consulate in 1897 until the collapse of the Tsarist Empire and the outbreak of civil war in Russia based on the consular records in the archive of Iran’s Ministry of Foreign Affairs. Through its efforts to establish and maintain a Shia mosque, Nowruz School, and Hemmat Association, the Iranian consulate played an important role in supporting solidarity among the Iranian diaspora in the city and protecting the rights of the Iranian citizens. However, the affairs with the Russian Empire, hostility and rivalry inside the Iranian Foreign Ministry, and financial problems were the main challenges faced by the Persian consul in Vladikavkaz.
ملخص الجهاز:
مقالٔە حاضر کوشیده است تا برپایٔە اسناد بهجامانده از نمایندگی ایران در ولدیقفقاز، موجود در آرشیو وزارت خارجٔە جمهوری اسلمی ایران، تصویری کلی از حضور و فعالیت کارگزاران دولتی و مهاجران ایرانی مقیم این شهر، از زمان تأسیس نمایندگی دولت ایران در ولدیقفقاز تا فروپاشی امپراتوری تزاری و وقوع جنگهای داخلی در روسیه ارائه کند.
دراینبین، مطالعٔە اسناد بهجامانده از نمایندگی ایران در شهر ولدیقفقاز، نمایانگر گوشهای از ابعاد مختلف حیات ایرانیان مقیم روسیه و مسائل گریبانگیر کارگزاران وزارت خارجٔە حکومت قاجار در قلمرو تزارهاست؛ از خصومتها و رقابتهای شخصی و محفلی مابین کارگزاران و بینظمیها و بیانضباطیهای مالی که گاه امور نمایندگیها را تحتالشعاع قرار میداد و البته در فقدان دولتی مقتدر و قانونمند طبیعی مینمود، تا تلش عدهای از کارگزاران برای صیانت از منافع ایران در برابر یک همسایٔە سلطهگر و در مقابل، اجحافات و ستمهای عدهای دیگر نسبتبه مهاجران ایرانی .
بهرغم نامهنگاریها و پیگیریهای خانوادٔە یحییخان و موفقیت اولیٔە آنها در جلب نظر وزارت خارجه برای انشاء حکم به نام محمدحسینبیگ )ادارٔە روس به همسر یحییخان، ١٣٢٨: ک١٢، پ٧، ش٥١(، سفیر وقت ایران در پترزبورگ، میرزاحسنخان پیرنیا )مشیرالدوله( و ژنرالکنسول ایران در تفلیس، میرزاجهانگیرخان )ناظمالملک( که نظر مساعدی به محمدحسینبیگ نداشتند، داوودخان را به مأموریت ولدیقفقاز گماردند )تلگراف از پترزبورگ به وزیر خارجه، ١٣١٩: ک٦، پ١، ش٢٤(.
شعبانی در گزارشی که در اواخر ذوالقعدٔە ١٣٢٨/نوامبر ١٩١٠ به وزارت خارجه فرستاد، با اشاره به قرارداشتن دوازده شهر و شمار بسیاری روستا در حوزٔە مأموریت کنسولگری ولدیقفقاز، از ضرورت برخورد با فعالیتهای عدهای که به نام نمایندگی و به بهانٔە صدور تذکره از اتباع ایران مبالغ غیرقانونی دریافت میکنند، سخن گفت؛ چنانکه وی برای این منظور، دست به تعدیل کارکنان نمایندگی زد )از ولدیقفقاز به وزارت خارجه، ١٣٢٨: ک١٢، پ٧، ش٦٠(.