خلاصة:
دیبـاچـه نویسی و تحمیدیه نگاری در ادب فارسی، عمری به اندازۀ عمر نثرنویسی دارد؛ بعبارت دیگر، از زمان پیدایش اوّلین متون منثور، تحمیدیه نویسی نیز وجود داشته است که از آن جمله میتوان بمقدّمۀ کتابهایی نظیر شاهنامۀ ابومنـصوری، الابـنـیه عـن حـقـایـق الادویـه و شرح التّعرّف اشاره کرد. دیباچه تصویرکاملی را از موضوع، سبک و سبب تالیف کتاب، زندگی و اندیشه و اوضاع اجتماعی زمان مولّف... نشان میدهد. دراین پژوهش که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به انجام رسید، برجسته ترین متون نثر فارسی سده های 6، 7 و 8 هجری قمری از دیدگاه سبک شناسی با تاکید بر مباحث زبانی و محتوا بررسی شده است. توجّه به ساختار و محتوای دیباچه ها ، نشان میدهد که نویسندگان این آثار، چه مولّفه هایی را مدّنظر داشته و بر حسب محور اصلی اثر، طرز بیان و تفکّر و سبک ادبی خویش، چگونه عمل کرده اند. براساس این مقاله دیباچه های آثار سده های ششم، هفتم و هشتم بطورکلّی شامل دو بخش است: یکی تحمیدیه ای به زبان عربی شامل حمد خداوند و اوصاف او و نعت پیامبرو اصحاب و خاندان او و دیگر تحمیدیه ای به زبان فارسی شامل نام ادیب، سلطان روزگار و مدح و انگیزۀ آفرینش اثر، دعا برای طول عمر ممدوح و ماندگاری سلطنت یا وزارت او که در نهایت با معرّفی ابواب و فصول کتاب خاتمه مییابد. دیباچه و تحمیدیه، دریچۀ ورود و آشنایی با متن و محتوای اثر است که بسته به هنر و توانمندی صاحب اثر، میتواند بیانگر اندیشه و طرز تفکّرو نیزشناخت سبک لفظی و معنوی و دغدغه های فکری مولف باشـد. مهمترین مختصات تحمیدیه ها و دیباچه های فارسی را سجع و دیگر صنایع لفظی، همچنین اطناب در علم معانی و اقتباس از آیه و حدیث، تشکیل میدهد.
Writing preludes and praises in Persian literature is as old as prose-writing. In other words, praise-writing has existed since the emergence of the first prose texts.Examples include the preludes of books such as Shahnamehey Aboumansouri, Alabniah a’n Haghaegh-el-Adviyah and Sharh-ot-Taarrof. The prelude presents a perfect image of the subject, style, the reason for authoring the book, and the life, thought and social conditions of the era of the author. Carried out in a descriptive and content analysis method, the present study, analyzes the most eminent prose texts in Persian written in the 6th, 7th and 8th lunar centuries of Hijrah from a stylistic point of view with a focus on linguistics and content issues. A survey of the structure of the preludes show what components the writers have had in mind and how they have acted with regards to the main axis of the work, expression manner, thought and literary style. Based on the findings of this paper, the preludes in the works of the 6th, 7th and 8th lunar centuries of Hijrah are generally classified into two categories: one is the praises in Arabic including praise of God, His Traits, and the praise of the Prophet, His apostles and His family; the other is the praises in Persian including the name of the man of letter, the king of the time, his praise, prayer for his long life and eternity of his kingdom or Ministry ending eventually in the introduction of the book chapters. Preludes and praises are a gate to the text and understanding the content of the work. Depending on the art and capability of the work author, they can be effective in expressing the opinion and thought style as well as verbal and spiritual style and intellectual concerns of the author. The most important features of the preludes and praises in Persian are rhythm and other figures of speech as well as lengthening and allusions from Quarn and Hadis.
ملخص الجهاز:
براساس این مقاله دیباچه های آثار سده های ششم ، هفتم و هشتم بطورکلی شامل دو بخش است : یکی تحمیدیه ای به زبان عربی شامل حمد خداوند و اوصاف او و نعت پیامبرو اصحاب و خاندان او و دیگر تحمیدیه ای به زبان فارسی شامل نام ادیب ، سلطان روزگار و مدح و انگیزة آفرینش اثر، دعا برای طول عمر ممدوح و ماندگاری سلطنت یا وزارت او که در نهایت با معرفی ابواب و فصول کتاب خاتمه مییابد.
سپس بهمان زبان عربی، سبب نگارش کتاب خویش را در جمله هایی ساده و بی پیرایه بیان میکند؛ کتابی که بر پایۀ همین مقدمۀ کوتاه ، نه تألیف صرف ، بلکه ترجمه و تألیف است ؛ زیرا پس از آنکه میبدی، اثر یکی از پیشگامان خویش بنام شیخ الاسلام ابو- اسماعیل عبدالله بن محمد بن علی الانصاری را در تفسیر قرآن و کشف معانی آن میخواند درمییابد که این کتاب با وجود اعجاز لفظی و معنوی بالا و آراستگی و دقت علمی بسبب ایجاز و اختصار بیش از اندازه ، راه فهم آسان را بر خوانندة خویش ، دشوار ساخته است .
مقدمات آثار را در این ادوارمیتوان بطور کلی، دارای دو بخش دانست : یکی تحمیدیه ای به زبان عربی که در بردارندة حمد خداوند و اوصاف او و نعت پیامبر، اصحاب و آل وی است و دیگر به زبان فارسی و در بردارندة نام ادیب ، سلطان روزگار و مدح و عمدتا چاپلوسی وی، انگیزة آفرینش اثر، زمان آن و دعا برای طول عمر ممدوح و ماندگاری سلطنت یا وزارت او که این سبک نگارش شاید تضمینی باشد بر بقاء و ماندگاری اثر او.