خلاصة:
با توجه به شکلگیری حرکتهای متعدد اسلامگرا در جهان اسلام در قرن اخیر، نظریات متعددی در مورد خاستگاه و منشا پیدایش آنها به وجود آمده است که برخی از آنها جنبشهای اسلامگرا را پیامد ویژگیهای ذاتی و بنیادین اسلام قلمداد میکنند و برخی دیگر، حرکتهای اسلامگرا را واکنشی به مسائل و بحرانهای محیطی میدانند. مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که با چه رهیافتهای نظری میتوان شکلگیری جریانهای اسلامگرا از جمله گروههای تکفیری را تحلیل نمود؟ جهت تحلیل شکلگیری جریانهای اسلامگرا نظریات متعددی از جمله: «نظریه ادواری»؛ هرایر دکمجیان، «نظریه تجدید حیات اسلامی»؛ خورشید احمد، نظریه «بحران هویت، عامل ظهور جنبشهای بنیادگرا»؛ رضوان السید، نظریه «بحران هژمونی، عامل حرکتهای اسلامگرا»؛ بابی سعید، «نظریه جامعه شناختی»؛ اولیویه روآ و «نظریه اقدام جمعی»؛ حمید احمدی قابل استفاده است؛ لیکن تحلیل پیدایش گروههای تکفیری با استفاده از نظریات مذکور به تنهایی کافی نیست و باید بهصورت ترکیبی تحلیل صورت گیرد. روش مورد استفاده در این مقاله، روش توصیفی - تحلیلی و ترکیب نظریههاست.
ملخص الجهاز:
مقالـه حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سـوال اسـت کـه بـا چـه رهیافـت هـای نظـری مـی تـوان شکل گیری جریان های اسلام گرا از جمله گروه های تکفیری را تحلیل نمود؟ جهـت تحلیـل شکل گیری جریان هـای اسـلام گـرا نظریـات متعـددی از جملـه : «نظریـه ادواری »؛ هرایـر دکمجیان ، «نظریه تجدید حیات اسلامی »؛ خورشید احمد، نظریه «بحـران هویـت ، عامـل ظهور جنبش های بنیادگرا»؛ رضوان السید، نظریـه «بحـران هژمـونی ، عامـل حرکـت هـای اسلام گرا»؛ بابی سعید، «نظریه جامعه شـناختی »؛ اولیویـه روآ و «نظریـه اقـدام جمعـی »؛ حمید احمدی قابل استفاده است ؛ لیکن تحلیل پیدایش گـروه هـای تکفیـری بـا اسـتفاده از نظریات مذکور به تنهایی کافی نیست و باید به صورت ترکیبی تحلیـل صـورت گیـرد.
به عنوان مثال ، نظریه ادواری دکمجیان بحث میکند کـه زمینـه شـکل گیری جریان هـای اسلام گرا، وجود بحران در جهان اسلام در دوره های مختلف بوده و جنبش های اسلامی در واکنش به بحران های موجود شکل گرفته اند.
همچنین بر مبنای دیدگاه رضوان السید، جنبش های بنیـادگرای اسـلامی در واکـنش بـه بحران هویت بوجود آمده اند و به دنبال احیای هویت اسلامی بوده اند؛ یا دیدگاه بابی سعید که اسلام گرایی را واکنشی نسبت به بحران هژمونی غـرب معرفـی نمـوده اسـت ؛ یـا نظریـه جامعه شناختی روآ که حرکت های اسلام گرا را مولود جامعه مدرن شده می داند، چرا که وی پیش فرض تحلیل خود را بر این میگذارد که فرایند تحول جوامع به سوی نوسازی غربی در کشورهای اسلامی به بروز بحران اقتصادی سیاسـی در دوران گـذار و بـه تبـع آن بـه ظهـور جریان های اعتراضی مثل اسـلام سیاسـی منجـر میگـردد.