خلاصة:
بهرهوری صحیح از منابع طبیعی مستلزم شناخت مکانیسم عملکرد فرایندهای محیطی میباشد. خاک به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی همواره نیازمند برنامهریزی و مدیریت جامع در زمینه بهرهوری و حفاظت در برابر فرسایش است. فرسایش خاک به عنوان یک مخاطره محیطی، همه ساله موجب از بین رفتن حجم وسیعی از خاکهای حاصلخیز در سراسر دنیا میشود. بنابراین هدف از این پژوهش برآورد میزان فرسایش خاک در حوضة آبخیز شاهرود-میامی به تن در هکتار در سال با استفاده از مدل SLEMSA و نهایتاً تهیة نقشة فرسایشی این حوضه از طریق تلفیق دادههای رقومی به وسیله تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایی است. برای دستیابی به اهداف، ابتدا مقدار عددی پارامترهای مدل مذکور شامل شیب، طول دامنه، انرژی جنبشی باران، نقش حفاظتی گیاهان و قابلیت فرسایشپذیری خاک بر اساس روابط موجود برآورد گردید. سپس لایههای رقومی آنها در محیط نرمافزار ArcGIS تهیه و تلفیق آنها منجر به تهیة نقشة فرسایش خاک حوضه آبخیز شاهرود- میامی شد. نتایج نشان میدهد که سه کمربند فرسایشی در نوارهای کوهپایهای شمال و شمالغرب، جنوب، و مرکز محدودة مطالعاتی گسترده شده است و دامنه فرسایشی کمتر از 371/2 تا حداکثر 185/67 تن در هکتار در سال را دربرمیگیرد. موقعیت مکانی کمربندهای فرسایشی نمایانگر اهمیت پارامترهای توپوگرافی نظیر شیب، جهت شیب، ناپایداری رسوبات در دامنهها و قدرت فرسایندگی بارش در تخریب خاک است. در مقابل طبقه حداقل فرسایشی با مقدار کمتر از 371/2 تن خاک فرسایش یافته در هکتار در سال، با دارابودن 42/48 درصد از مساحت کل حوضه بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده است که حاکی از گستردگی مقادیر کم فرسایشی به نسبت مقادیر بالا در حوضه مطالعاتی میباشد. چنین حجم فرسایشی در درازمدت با توجه به پتانسیلهای طبیعی منطقه، نیازمند برنامهریزی کاربردی و مدیریت جامع حفاظت خاک است.
The productivity of natural resources requires the accurate recognition of predominant mechanisms on environmental processes. Soil, as one of the most important natural resources, will always need a comprehensive planning and management for efficiency and conservation against the erosion. Soil erosion, as an environmental hazard, causes the loss of a large volume of fertile soil in the world annually. Therefore, purposes of this study are to estimate the amount of soil erosion per t. h-1 yr-1 in Shahroud-Mayami watershed using SLEMSA model, and finally provide the erosion map of study area through integrating the data by GIS technique. For this, first, the parameters of the mentioned model and the numerical values of erosion rates were estimated based on existing relationships. Then, their digital layers were prepared in the environment of ArcGIS software, and the erosion map of Shahroud-Mayami watershed was plotted by integration of these layers. The results show that study area includes three erosional belts with minimum rate of less than 2.371 to a maximum of 353.425 t. h-1 yr-1 that are located in the north and northwest, south, and center of study area. Spatial position of erosional belts indicates the importance of topography parameters such as slope, aspect, sediments instability in side’s slope and rainfall erosivity in soil degradation. Versus, the minimum erosional class, with eroded soil of less than 2.371 t. h-1 yr-1, involve the 48.42% of total area that illustrate the expansion of erosion minimum rate per its maximum rate in study region. This erosion values require the comprehensive and applied planning and management in long-term according to natural potential of the area.
ملخص الجهاز:
بنابراين هدف از اين پژوهش برآورد ميزان فرسايش خاك در حوضة آبخيز شاهرود-ميامي به تن در هکتار در سال با استفاده از مدل SLEMSA و در نهايت تهية نقشة فرسايشي اين حوضه از طريق تلفيق دادههاي رقومي به وسيله تکنيک سيستم اطلاعات جغرافيايي است.
پيشينه پژوهش مطالعات متعددي جهت بررسي فرسايش خاک براساس مدل SLEMSA صورت گرفته است، بهطوريکه: لينارس (1990) با استفاده از مدل SLEMSA به بررسي تأثير تغييرات کاربري اراضي بر خطر فرسايش خاک در حوضة رودخانه زامبزي پرداخت و بيان نمود که اين حوضه با نرخ فرسايشي کمتر از 10 تُن در هکتار در سال در نواحي داراي پوشش گياهي طبيعي در معرض خطر کم قرار دارد، اگرچه ممکن است به صورت محلي فرسايشپذيري بالا در دامنههايي با شيب تند نيز مشاهده شود.
گندمکار (2009) با تلفيق سيستم اطلاعات جغرافيايي و SLEMSA به برآورد ميزان فرسايش در حوضة آبريز موسيآباد تيران در غرب اصفهان پرداخت و بيان نمود که اين حوضه با دامنة فرسايشي 000021/0 تا 707 تُن در هکتار در سال مواجه است و نيازمند برنامه حفاظتي از اکوسيستم خاک ميباشد.
انتظاري نجفآبادي و غلامي (1391) با استفاده از مدلهاي TOPSIS و SLEMSA برآورد ميزان فرسايش در حوضه رومشگان از زيرحوضههاي کرخه در استان لرستان را موردمطالعه قرار دادند و به اين نتيجه رسيدند که نقشه پراكندگي عوامل مؤثر در مدل SLEMSA نشان ميدهد كه پارامترهاي شيب و فرسايشپذيري به ترتيب با 77 و 22 درصد مهمترين عوامل مؤثر در نرخ فرسايش حوضه هستند و مقدار كل هدررفتِ خاك براي اين حوضه، 667 تن در هكتار در سال برآورد شده است.