خلاصة:
قفقاز به سبب موقعیت ویژه جغرافیایی، در ادوار گذشته، مانند پلی ارتباطی میان سرزمین های اسلامی و اروپای مسیحی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و بخش مهمی از مبادلات و مراودات اقتصادی و فرهنگی با اروپا، از طریق این منطقه صورت می گرفت. در این سرزمین، چهار مسیر مهم ترانزیتی کالا، بین جهان اسلام و اروپای مسیحی وجود داشت که محصولات و کالاهای شرق و غرب در آن مبادله می گردید. هدف این پژوهش، بررسی این مسیرهای بازرگانی از قرن اول تا پنجم هجری می باشد. این پژوهش به عنوان تحقیقی تاریخی با روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای، پس از ذکر مقدمه و کلیات به بررسی این مسیرهای بازرگانی پرداخته است و در نهایت چنین استنباط می کند که قفقاز به عنوان یکی از مسیر های مهم ارتباطی با اروپا، نقش مهمی در انتقال دستاوردهای ملل شرق و غرب با یکدیگر داشته است.
Caucasus was particularly important in the past due to the special geographic location, such as the bridge between the Islamic lands and Christian Europe, and an important part of the economic and cultural exchanges with Europe was done through this region. In this land, there were four main transit routes of goods, between the Islamic world and Christian Europe, where products and goods of the East and West were exchanged. The purpose of this research is to investigate the importance of these trade routes from the first century to the fifth century. This research, as a historical research with a descriptive and analytical method and based on library studies, after mentioning the introduction and generalities, examines the importance of these commercial routes, and ultimately concludes that Caucasus,as one of the most important links with Europe, played a major role in conveying the achievements of the East and West nations together
ملخص الجهاز:
بررسی تاریخی مسیرهای بازرگانی در قفقاز؛ قرن اول تا پنجم قمری 1 محمدرضا کیوانی 2 فریدون الله یاری 3 مصطفی پیرمرادیان قفقاز به سبب موقعیت ویژٔە جغرافیایی ، در ادوار گذشته همچون یک پل ارتبـاطی میـان سرزمین های اسلامی و اروپای مسیحی ، از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و بخـش مهمـی از مبادلـه هـا و مراوده های اقتصادی و فرهنگی با اروپا، از طریق این منطقه صورت میگرفت .
از روایت های جغرافی دانان مسلمان قرون اولیۀ قمری چنین استنباط می شود کـه در گذشته این واژه به همۀ سرزمین قفقاز اطلاق نمی شد و بخش کوهستانی قفقاز را بیشتر بـه نام «جبـل القبـق » (یـاقوت حمـوی ،١٩٩٥: ٢١٦/١؛ بـلاذری ،١٩٨٨: ١٩٦؛ ابـن حوقـل ،١٩٣٨: ٣٣١/٢؛ ابن فقیه ،١٤١٦: ٥٩١)، «جبل قیتق » (ابوالفداء،٢٠٠٧: ٧٧) یا «جبل القـبح » (مسـعودی ، ١٤٠٩: ١٩٨/١) می شناختند.
ضرورت مطالعه دربارة مسـیرهای تجـاری قفقـاز باعـث شـده تـا نگارنـدگان ایـن پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال باشند که مسیرهای مهم بازرگانی قفقاز در قرن های اولیـۀ قمری -که سرزمین های اسلامی را به اروپای مسیحی متصل میکـرد- از چـه منـاطقی عبـور میکرد و در مسیر راه های بازرگانی قفقاز چه کالاهایی حمل و مبادله می شد؟ طی سالیان اخیر، اندیشمندانی نظیر مینورسکی با آثار ارزشمندی چون پـژوهش هـایی در تاریخ قفقاز و تاریخ دربند و شروان و بارتولد با کتاب جایگاه مناطق اطراف دریـای خـزر در تاریخ جهان اسلام ، اشاره هایی به برخی مسیرها و محصولات تجاری قفقاز داشته اند.