خلاصة:
حکیمان استفاده از دروغ برای رسیدن به مصلحتی مهمتر را جایز میشمارند. آیا میتوان حتی احتمال بیان خلاف واقع را به خاطر مصلحتی در مورد کلام خدای حکیم معقول دانست؟ اگر این احتمال در مورد سخنان خداوند معقول باشد و عدم وقوع آن اثبات نشود، واقعنمایی قرآن مورد تردید خواهد بود. در نتیجه نمیتوان در حوزههای معرفتی از هدایتهای قرآنی به صورت یقینی بهره گرفت.
نوشتار حاضر در ابتدا با روش عقلی و در ادامه از طریق تحلیل آیات قرآن، امکان راهیابی القاء خلاف واقع مصلحتی به قرآن کریم را رد کرده است. برخی دلیلهایی که برای رد این مدعا ارائه شده، ناکافی است، ولی تلاش شده برهانهای ارائهشده ترمیم و تکمیل شود و مدعا با برهان عقلی کافی به اثبات برسد و سپس با استناد به قرآن بر صحت این مدعا تأکید شود. نتیجه این است: قرآن کریم مصالحی مانند سطح فهم مخاطب، به زبان قوم سخن گفتن و مسائل هنری را مراعات کرده است؛ ولی لازمه آن، القاء مصلحتی خلاف واقع نیست و هیچ یک از مصادیقی که به عنوان دروغ مصلحتی مطرح میشود، شاهد بر این امر نیست.
Scholars know the use of lies to achieve more important benefits. Is it even possible to consider the possibility of an untrue statement to be reasonable because of the discretion of the word of the wise God? If this possibility is reasonable about the words of God and its non-occurrence is not proven, the authenticity of the Qur'an will be questioned. As a result, Qur'anic guidance cannot be used conclusively in epistemological fields. The present article, first by rational method and then by analyzing the verses of the Qur'an, has ruled out the possibility of finding a way to induce a false interest in the Holy Qur'an. Some of the reasons given for rejecting this claim are insufficient, but an attempt has been made to correct and complete the presented arguments and to prove the claim with sufficient rational proof, and then to emphasize the validity of this claim by quoting the Qur'an. The result is that the Holy Qur'an uses good intentions such as the level of understanding of the audience, speaking the language of the people, and observing artistic issues, but it does not require the induction of unprofitable interests, and none of the examples presented as white lies testify to this.
ملخص الجهاز:
نتیجه این است: قرآن کریم مصالحی مانند سطح فهم مخاطب، به زبان قوم سخن گفتن و مسائل هنری را مراعات کرده است؛ ولی لازمه آن، القاء مصلحتی خلاف واقع نیست و هیچ یک از مصادیقی که به عنوان دروغ مصلحتی مطرح میشود، شاهد بر این امر نیست.
کتب کلامی گذشتگان و یا تازه نشر شیعه مانند کشف المراد علامه حلی، البراهین القاطعه استرآبادی، شوارق الالهام لاهیجی، الالهیات جعفر سبحانی و آموزش عقاید مصباح یزدی، به ذکر و بررسی براهین صدق الهی پرداختهاند؛ اما هیچ یک به تفصیل، به بحث امکان راهیابی القاء خلاف واقع مصلحتی در کلام خدا و تکمیل برهان برای رفع این احتمال توجه نکردهاند.
3. بررسی براهین عقلی محال بودن بیان خلاف واقع در کلام خدا پیش از بررسی براهین یادآور میشویم با اینکه ادعای جواز بیان خلاف مصلحتی واقع در گستره خود میتواند به یکی از سه صورت زیر مطرح شود، اما از آنجا که نمیتوان کسی را یافت که احتمال اول را قبول داشته باشد، با اینکه ادله ما فرض نخست را نیز رد میکند، ولی بیشتر وجهه همت این مقاله، رد فرضهای دوم و سوم است.
این مقدمه هم دارای اطلاق است و امکان دارد کسی به این اطلاق چنین اشکال کند: اشکال اگر بپذیریم که بیان خلاف واقع، اعم از مصلحتی و غیر آن، علت تامه قبح باشد، باز انجام آن از طرف خدا ممکن است؛ زیرا محال بودن صدور فعل قبیح از حکیم، مختص به مواردی است که تزاحم پیش نیامده باشد.