خلاصة:
میرعسکرعلی عاقلخان رازی (1108ق) شاعر، نویسنده، مورخ و صاحبمنصب فارسیزبان هند، در اورنگآباد دکن متولد شد. او مثنوی شمع و پروانه را که به «پَدْماوَت» و «سوزوگداز» نیز شهرت دارد و از منظومههای عاشقانهای است که به ستینامهها معروفاند، در سال ۱۰۶۹ق سروده است. در این مقاله، عاقلخان رازی و تنها نسخۀ خطی موجود در ایران از مثنوی او که دومین ترجمه به زبان فارسی از «پَدْماوَت» ملکمحمد جائسی است، معرفی و بررسی شده است. روش پژوهش در این مقاله، توصیفیتحلیلی است. این مثنوی در ۲۳ عنوان تنظیم شده و تلمیحات قرآنی، عربی، ایرانی، کنایههای فارسی و تکرار آنها در منظومه قابل توجه است. تأثیرپذیری عاقلخان رازی از عاشقانههای نظامی، از یافتههای تحقیق است. این اثر تاکنون در ایران چاپ نشده و شش نسخه از آن در کتابخانههای هند و یک نسخه در کتابخانۀ آستان قدس رضوی موجود است.
ملخص الجهاز:
در این مقاله ، عاقل خان رازی و تنها نسخۀ خطی موجود در ایران از مثنوی او که دومین ترجمـه بـه زبان فارسی از «َپدْماوَت » ملک محمد جائسی است ، معرفی و بررسی شده است .
پیشینۀ تحقیق در اغلب تذکره ها و کتاب ها از جمله ریاض الشـعرا (والـه داغسـتانی، ١٣٨٤: ج ٢، ٨٨٧)، سفینۀ خوشـگو (خوشـگو، ١٩٥٩: ج ٢، ١٣)، شـمع انجمـن (نـواب صـدیق ، ١٣٨٦: ٢٦٩)، کلمات الشعرا یا تذکرٔە سرخوش (سرخوش ، ١٩٣٢: ٤٠)، تذکرٔە م̛رآةالخیال (لـودی، ١٣٧٧: ٢٠٥)، دانشنامۀ ادب فارسی (ج ٤)، منظومه های عاشـقانۀ خزانـه دارلـو (خزانـه دارلـو، ١٣٧٥: ٦٢ـ٦٣) و مقدمۀَ پدْماوَت امیرحسن عابدی (بزمی، ١٣٥٠: مقدمه ) دربارٔە عاقل خـان رازی و آثارش مطالبی آمده است .
در این مقاله ضمن معرفی رازی و تنهـا نسخۀ خطی موجود در ایران از مثنوی عاشقانۀ عاقل خان رازی، به تأثیرپذیری او از نظامی و برخی جنبه های ادبی و محتوایی این اثر نیز پرداخته شده است .
٥٥ Per. Univ نام کتاب : مثنوی پدْماوَت نام مؤلف : عاقل خان رازی نام کاتب : نونیت رای هرهریکرن تاریخ کتابت : سال ٢٩ جلوس اورنگ زیب (١٠٩٧ـ٨/ ١٦٨٥ـ٦ م ) نوع خط : نستعلیق برگ : ١٠٤؛ سطر: ١٢؛ زبان : فارسی علاوه بر نسخه هایی از مثنوی شمع و پروانه رازی که تصویر صـفحۀ اول آن هـا در ایـن مقاله آمده ، نسخه های دیگری نیز با این مشخصات معرفی شده است : ٥ـ٦.
این اثر تاکنون در ایران چاپ نشده و شش نسخه از آن در کتابخانه های هند و یک نسخه در کتابخانۀ آستان قـدس رضوی موجود است .