خلاصة:
منطقه شمال شرق کشور که هممرز با کشورهای افغانستان و ترکمنستان است، ازمنظر ژئوپلیتیک و مسائل دفاعی ـ امنیتی بهعنوان یک منطقه حساس محسوب میگردد، بهطوریکه مقام معظم رهبری حضرت امام خامنهای(مد ظلهالعالی) برقراری امنیت و تقویت آمادگی نظامی مرزهای شمال شرق کشور را بهطورویژه مورد تأکید قرار دادهاند. لیکن با وجود حساسیت ویژه مناطق مرزی شمال شرق کشور، این حوزه ازمنظر مطالعات ژئوپلیتیکی و راهبردی مورد توجه کافی قرار نگرفته که این امر موجب ازدسترفتن بسیاری از فرصتها و افزایش و نزدیکی تهدیدات علیه منافع ملی کشور در این حوزه شده است. لذا تحقیق حاضر میکوشد که حوزه مرزی شمال شرق کشور را ازمنظر ژئوپلیتیک و راهبردهای دفاعی مورد بررسی قرار دهد. هدف پژوهش حاضر، ارائه راهبردهای دفاعی ج.ا.ایران باتأکیدبر نقش عوامل ژئوپلیتیک جهت ارتقای امنیت و توسعه پایدار مناطق مرزی شمال شرق کشور است. این پژوهش ازلحاظ نوع تحقیق، کاربردی ـ توسعهای است که به روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد کمی انجام پذیرفته است. بهمنظور رسیدن به هدف تحقیق ازطریق پرسشنامه و به روش نمونهگیری تمامشمار از نقطهنظرات 60 نفر از خبرگان لشکری و کشوری و صاحبنظران در حوزه جغرافیای سیاسی، بهویژه ژئوپلیتیک (جغراسیاسی) و راهبرد دفاعی در سطح نیروهای مسلح و منطقه شمال شرق کشور استفاده شد. دادههای جمعآوریشده با استفاده از روشهای آماری توصیفی، استنباطی و تکنیک تحلیل سوآت مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت تا برای سؤالات پژوهش پاسخ مناسبی ارائه شود. درنهایت، 45 عامل ژئوپلیتیکی مؤثر بر تدوین راهبردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران در مناطق مرزی شمال شرق کشور شناسایی شد که درقالب عوامل چهارگانه قوت، ضعف، فرصت و تهدید (8 عامل قوت و 11 عامل ضعف، 9 عامل فرصت، 17 عامل تهدید) برشماری شدند. سپس با استفاده از ماتریسهای ارزیابی عوامل داخلی و خارجی، موقعیت راهبردی کشور در مناطق مرزی شمال شرق در موقعیت تدافعی شناسایی شد. پس از تعیین موقعیت راهبردی و تحلیل شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب با استفاده از تخصیص منابع تعیینشده (اوزان چهارگانه محیط داخل و خارج) براساس اهداف بیانشده و بهمنظور رسیدن به وضع مطلوب، 7 راهبرد دفاعی ج.ا.ایران در مناطق مرزی شمال شرق کشور باتأکیدبر نقش عوامل ژئوپلیتیک با استفاده از عوامل برترساز (قوتها و فرصتها) بهمنظور رفع ضعفها و پاسخ به تهدیدات، تدوین شد.
The research aim is to present defensive strategies of Islamic Republic of Iran with emphasis on the role of geopolitical factors in order to enhance security and permanent extension of the borderline zones of the north eastern of the country. This research is an applicable – developmental research which is accomplished by descriptive – analytical research method with a quantitative approach. To reach the research objective, through a questionnaire and applying whole-counting sampling method, the opinions of 60 military and governmental elites and geopolitical experts, especially geopolitics and defensive strategy in the level of army forces and the zone of north eastern of the country were utilized. Ultimately, 45 geopolitical factors affecting defensive strategies of Islamic Republic of Iran in the borderline zones of the north eastern of the country were identified and then were categorized into the quadruplet factors of strength, weakness, opportunity and threat (8 strength, 11 weakness, 9 opportunity and 17 threat factors). Then, using IFE and EFE matrices, strategic situation of the country in the borderline zones of the north eastern of the country in defensive situation was identified. After determining the strategic situation and analyzing the gap between the current situation and the utopia, 7 defensive strategies of Islamic Republic of Iran with emphasis on the role of geopolitical factors using ascending indices (strengths and opportunities) for resolving weaknesses and responding to the threats were stipulated.
ملخص الجهاز:
پس از تعيين موقعيت راهبردي و تحليل شکاف بين وضع موجود و وضع مطلوب با استفاده از تخصيص منابع تعيين شده (اوزان چهارگانه محيط داخل و خارج ) براساس اهداف بيان شده و به منظور رسيدن به وضع مطلوب ، ٧ راهبرد دفاعي جمهوري اسلامي ايران در مناطق مرزي شمال شرق کشور باتأکيدبر نقش عوامل ژئوپوليتيک با استفاده از عوامل برترساز (قوت ها و فرصت ها) به منظور رفع ضعف ها و پاسخ به تهديدات ، تدوين شد.
مهم ترين راهبردهاي دفاعي جمهوري اسلامي ايران باتأکيدبر نقش عوامل ژئوپوليتيک (جغراسياسي) جهت ارتقاي امنيت و توسعه پايدار مناطق مرزي شمال شرق کشور کدامند؟ ضمنا باتوجه به هدف تحقيق ، در اين پژوهش محقق از تدوين فرضيه و محدودنمودن تحقيق در حيطه آن ، خودداري نموده است .
104 مدل مفهومي تحقيق درراستاي رسيدن به اهداف پژوهش ، پس از انجام مطالعات نظري، بررسي اسناد و مدارک و محيط شناسي حوزه شمال شرق کشور و نيز مشاوره و مصاحبه با تعدادي از صاحب نظران خبره مرتبط با موضوع و اخذ نظرات آنان و بازديد ميداني صورت گرفته ، درک درست و کامل تري از عوامل ژئوپوليتيکي مؤثر مناطق مرزي شمال شرق کشور حاصل شد و درنهايت مدل مفهومي تحقيق حاضر، شامل ٤٥ عامل ژئوپوليتيکي که ميتوانند بر تدوين راهبرد دفاعي جمهوري اسلامي ايران تأثيرگذار باشند، درقالب کلان عوامل چهارگانه (قوت ، ضعف ، فرصت و تهديد) برابر شکل شماره ٢ ترسيم شده است .