خلاصة:
مسائل، رویدادها، باورها و آموزه های اجتماعی، فرهنگی و مذهبی در هر دوره، اگر اصالت داشته باشند در ادبیات آن دوره رسوخ پیدا می کنند. شکل گیری حکومت صفویه، حمایت شدید پادشاهان این سلسله از آیین اهل بیت (ع)، ایجاد زمینه های مساعد اجتماعی و فرهنگی، نقشی بسزا در تقویت شعر آیینی و مذهبی داشته است. در این میان مفاهیم، نمادها و عناصر شیعی به گونه ای کم نظیر، در شکل و قالب مفاهیم و عناصری چون: تولّی و تبرّی، شفاعت مهدویت و انتظار، خمسه طیّبه، شبیر و شبر، ذوالفقار، نخل و ... در شعر این دوره تجلی یافته است. این جستار بر آن است، در حدّ بضاعت، با کاوش در دیوان ها و اشعار دوره صفویه، مفاهیم، نمادها و عناصر شیعی دوازده امامی، عوامل موثر بر رشد و گسترش آنان در شعر این دوره و هم چنین میزان توفیق و توجه شاعران در بکارگیری و استعمال این مفاهیم را در آثارشان، مورد بررسی و مداقه قرار دهد.
ملخص الجهاز:
مفاهيم ، نمادها و عناصر شيعي در شعر مکتب صفويه دکتر رضا دهقاني ١ محمّد کشاورز بيضايي ٢ چکيده مسائل ، رويدادها، باورها و آموزههاي اجتماعي، فرهنگي و مذهبي در هر دوره، اگر اصالت داشته باشند در ادبيات آن دوره رسوخ پيدا ميکنند.
مفاهيم ، نمادها و عناصر شيعي اثنيعشري و دوازده امامي، در ادبيات ايران تا قبل از صفويه به فراخور موقعيت ، شرايط سياسي و اجتماعي، مستقيم يا غير مستقيم مورد استفاده و دستمايه کار شاعران و هنرمندان قرار گرفته است ؛ ٢ به طوريکه در شعر ١نماد در لغت به معناي نمود، نما و نماينده است ودر برابر واژه فرنگي symbol ميآيد که از کلمه يوناني symbolon به معني علامت و نشانه و اثر ميباشد.
به : ادوارد براون، تاريخ ادبيات ايران، ج ٤، ترجمه رشيد ياسمي ؛ ملک الشعرا بهار، سبک شناسي، ج٣ ؛ خاتمي، احمد (١٣٧١) سبک هندي و دورهي بازگشت ، يا نشانه هايي از سبک هندي در شعر دورهي اول بازگشت ادبي، بهارستان و فتوحي، محمود(١٣٨٥) نقد ادبي در سبک هندي.
در اين ميان عواملي چون: شکل گيري حکومت شيعي صفويه ، عنايت و توجه ويژه پادشاهان آن به اشاعه و ترويج فرهنگ شيعي، ايجاد بستر مساعد اجتماعي وفرهنگي، در گسترش و نفوذ و رسوخ مفاهيم و عناصر شيعي، در شعر دوره مذکور، نقشي غير قابل انکار داشته است .