خلاصة:
مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار داوری، متنی حقوقی است. این متن در اواخر دورۀ ساسانی یعنی اوایل قرن 7 میلادی گردآوری شده است. موضوعات و اصطلاحات بسیاری در این متن مطرح است که میتواند ما را در آشنایی با قوانین حقوقی دورۀ پیش از اسلام و همچنین اصطلاحات آن، یاری کند. از جمله مسائل حقوقی این متن، بردهداری، قیمومت، ضمانت، شراکت، ازدواج، طلاق و ... است. اصطلاحات مطرحشده در این متن گاه بسیار تخصصی و پیچیده است که نشان میدهد آن برای افراد متخصص در حقوق نوشته شده است. یکی از این اصطلاحات، ازشماند است. از آغاز ترجمه این متن تاکنون ترجمههای مختلفی برای آن داده شده است. هدف این پژوهش بررسی همۀ مطالب و احکامی است که واژه ازشماند در آنها آمده تا بتوان به این پرسش پاسخ داد که بهترین ترجمه و تعریف برای این اصطلاح چیست؟ و در چه موضوعاتی بهکار رفته است و چه قوانینی در رابطه با آن وجود دارد. بررسیها نشان میدهد، ازشماند در موضوعاتی چون حق مالکیت (دارایی، برده، زن)، دزدی، تاوان، تناقض-گویی و ... آمده است. در صورت انجام ازشماند، بسته به موضوع درگیری و تعداد ارتکاب، احکامی چون تاوان، تعیین گرو و ... صادر میشد.
Madayan i hazar dadestan or the Collection of Thousands of Judgments is a legal text. This text has been written in the late Sassanid era, early 7th century AD. There are many themes and expressions in this text that can help us to understand the legal rules of the pre-Islamic era as well as its terms. Among the juridical issues of this text are slavery, guardianship, guarantee / warranty, partnership, marriage, divorce, and so on. The terms in this text are sometimes highly specialized and complex, indicating that it has been written for legal professionals. One of these terms is azismand. Various translations have been given since the beginning of translation of this text. The purpose of this recearch is to examine all the materials and judgments about azismand in order to answer the question what is the best translation and definition for the term? And what topics are used and what laws are in place. Reviews show that it has come from issues such as possesion (property, slave, woman), theft, pledge, alteration of testimony, and so on. Whenever azismand occurs, the punishment was the fine, take a pledge, etc.
ملخص الجهاز:
علاوه بر اين فصل ، در جاهاي ديگري از اين متن نيز به طور پراکنده دربارة ازشماند سخن گفته شده است (همان ، ٧/٣، ١٣/٧ و ١٥، ١٢/١٤ و ١٧، ٥/١٥ و ٦، ١٢/٧٣ و ١٧، ١٢/٧٥، ١٢/٧٧، ١٥/٩٨ و ١٦؛ ماديان هزار دادستان - انکلساريا، ٤/٩، ١٧/١٣، ١/١٥، ١/٢٦، ١٤/٣٠، ٢/٣٢) که همه در اين نوشته مورد بررسي قرار گرفته اند.
در تعاريفي که پيشتر از ازشماند شده ، آن را «مانع اجراي عدالت شدن » (٢٦١ :١٩٨٨ ,Shaki)، «تأخير، عدم حضور، تأخير انداختن در محاکمه ، تعلل در مراحل دادرسي به وسيلۀ يکي از طرفين دعوا، سرکشي، تمرد» (٣٦٣ :١٩٧٧ ,Perikhanian؛ عريان ، ١٣٩١: ٨ از واژه نامه )، «قصور و کوتاهي و اشکال تراشي در روند دادرسي» (٢٥٧ :١٩٨١ ;١١٨ :١٩٩٣ ,Macuch) دانسته اند.
در جاي ديگر از متن (ماديان هزار دادستان - انکلساريا، ١٢/٣٠-١٦) دربارة روي دادن ازشماند آمده است که اگر دارايي تصرف شده مشخص باشد، در صورت ازشماند، بايد مالکيت آن به مالک اصلي برگردانده شود، ولي اگر دارايي مشخص نباشد، بايد گروي هم سنگ دارايي تصرف شده تعيين و به گذاردن آن حکم شود: ka gōwēd kū farrox ēn jāmag apādixšāyīhā az man stad ud burd ud ān jāmag man xwēš ud dārišn ud pad ān əiyōn farrox stad ud burd farrox dārēd ud az farrox azišmānd bawēd pad ān azišmānd pad graw wizīr kunišn əē xwāstag nē nāməištīg ud ka xwāstag nāməištīg hē wizīr kunišn kū dārišn abāz kunišn.
Sasanian Legal System”, Encyclopedia Iranica, Vol. XV, Fasc.