خلاصة:
یکی از معیارهای ارزیابی مهارت شعرا در بلاغت، کاربرد زینتهای بلاغی است و تأکید بر نوع خاصّی از آن، سبک شاعر را در هر دورۀ ادبی متمایز میکند، امّا همیشه عنصر سبکساز به شمار نمیآید. مثلاً اسلوب معادله که در گسترۀ سبک خراسانی تا هندی کاربرد داشته به دلیل بسامد بالای آن در سبک هندی، مشهورترین عنصر سبکساز هندی دانسته شده و چون این اسلوب با تشبیه تمثیل قرابتهایی دارد، بعضاً با اغماض ظرافتهای آنها، همه را در یک مجموعه گنجاندهاند. این مقاله قصد دارد تا با بررسی کلّیات دیوان عراقی، مصادیق و شگردهای متنوّع اسلوب معادله و تشبیه تمثیل را ارائه دهد؛ یافتههای تحقیق نشان میدهد که عراقی به بهره از آرایههای رایج عهد خود بیشترین بسامد و تنوّع مضامین و ساختار را در اسلوب معادله در کنار آن انواع تشبیه بویژه تشبیه تمثیل در شعر او دارد که اثبات مینماید وی آزادانه بدون نادیده انگاشتن اصول بلاغی، مرزهای آن اصول را درنوردد و اسالیب خود را با ابداع و خلّاقیت از محدودۀ آن بیرون کشیده شعر خود را به سبکی وزین بیاراید.
One of the evaluation criteria of the poet's proficiency in eloquence is the use of rhetorical figures. The emphasis on a specific type of rhetoric may distinguish a poet's style from others, but it cannot be the only stylistic feature of a specific literary period. For example, allegory almost has been used during all times of Persian literature, but because of its high frequency during Safavids (Isfahani/ Hindi style) it has become a prominent style of then. Since allegory has things in common with the allegorical simile and so on, sometimes they are ignored and supposed one category, though this article intends to give some evidences of different types of the mentioned techniques in Fakhr-e Iraqi's divan. The results show that Iraqi, fallowing the literary style of his period, has applied many common literary figures sufficiently in his poems, amongst them allegory and allegorical similes with a high frequency and diversity of themes and structure are mostly shown off. This proves that he could exceed the limits of rhetorical principles without ignoring them and extract his methods from those limitations by innovation, invention and creativity to adorn his poems by a dignified style.
ملخص الجهاز:
رويکردي به شگردهاي اسلوب معادله و تشبيه تمثيل در ديوان عراقي * محبوبه مسلمي زاده استاديار گروه زبان و ادبيات فارسي ، واحد ايذه ، دانشگاه آزاد اسلامي ، ايذه ، ايران چکيده يکي از معيارهاي ارزيابي مهارت شعرا در بلاغت ، کاربرد زينت هاي بلاغي است و تأکيد بر نوع خاصّي از آن ، سبک شاعر را در هر دورة ادبي متمايز مي کند، امّا هميشه عنصر سبک ساز به شمار نمي آيد.
١-٢ پيشينه و ادبيات تحقيق پيرامون موضوع اسلوب معادله در شعر شعرا، جدا از کتاب هاي ارزشمند محمّد رضا شفيعي کدکني - شاعر آيينه ها؛ صور خيال در شعر فارسي - که براي نخستين بار اصطلاح «اسلوب معادله » را وضع و تبيين کرده است ، کتب کهن بيان و بديع ، اصطلاحات مشابه را بررسي کرده اند و مقالات متعدّدي در تعريف و تحليل اين شيوه و در شعر شعراي فارسي سرا تأليف شده است .
گاهي در مصراع دوم مطلب معقول بيان مي شود و اين ساختار يعني مشبّه حسّي و مشبّه ٌبه عقلي که نقطۀ مقابل شيوة معمول و منطقي اسلوب معادله است در شعر عراقي نمونه هاي بسيار متنوّعي دارد: بدين زبان صفت حسن يار نتوان کرد به طعمه پشه عنقا شکار نتوان کرد (همان : ١٢٨) صفت حسن يار کردن بدين زبان (محسوس )= شکار عنقا به طعمۀ پشه .
ديگر جنبه هاي بلاغي و سبکي از نظر زبان و عرفان و مضمون سازي و مصاديق متنوّع محسوسات در ديوان اين شاعر فخيم فارسي نيز قابل تحقيق و بررسي است .