خلاصة:
آزادی علمی یکی از اصول اساسی حاکم بر نظام های آموزش عالی می باشد، که سابقه طولانی در دانشگاه های دنیا دارد. آزادی علمی مفهومی نسبی است و هرگاه از نسبی باوری، سخن به میان می آید باید معنای مفاهیم را در ساختار و بافت اجتماعی مورد بررسی قرار داد و به همین دلیل نمی توان از یک روش همیشگی و جهان شمول استفاده نمود، بلکه باید آن را در بستر نیازها و بایسته های زمان و مکان مورد بررسی قرار داد. اندیشهی استفاده از یک طرح جهان شمول در این زمینه رنگ باخته و میبایست جای خود را به اندیشههای فرهنگی، محیطی و اجتماعی دهد. مفهوم آزادی علمی بسیار متاثر از باورهای اجتماعی و فرهنگی جوامع می باشد. از این رو هدف کلی این مقاله، بررسی آزادی علمی در نظام آموزشعالی ایران است.جامعه آماری، کلیه اعضای هیاتعلمی دانشگاهها و موسسات آموزشعالی و هم چنین خبرگان علمی این حوزه میباشد که ۱۳ نفر از آنها به صورت هدفمند برای انجام مصاحبههای عمیق انتخاب شدند. روایی ابزار نیز با روش تطبیق مشارکتکنندگان و بازبینی همکاران بررسی شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. یافتههای پژوهش، شامل پنج بعد آزادی علمی (چالشها، راهکارها، پیش نیازها، ملزومات و حدود آزاد علمی)، 17 مقوله اصلی و ۱۴۸ گزاره مفهومی (مقوله فرعی) بود که روابط بین آنها در الگوی پژوهش ترسیم شد.
Academic freedom is one of the fundamental principles governing higher education systems, which has a long background in universities of the world. Scientific freedom is a relative concept. Whenever it comes to speaking of relativism, the meaning of the concepts should be examined in social structures and context. For this reason, a permanent and universal method is not used, but rather it should be investigated in the setting of the needs and requirements of time and place. The idea of using a universal project in this field has faded away and should be replaced by cultural and local ideas. The concept of scientific freedom is highly influenced by the cultural beliefs of societies. Therefore the general purpose of this paper is to study the scientific freedom of higher education in Iran. The statistical population included faculty members of universities and institutes of higher education as well as scientific experts of this field, 13 of them were purposefully selected for deep interviews. The method of adjusting participants and reviewing colleagues was used for validity of the tools. Open and axial coding has been used for data analysis. The findings of the research included five dimensions of scientific freedom (challenges, strategies, prerequisites, requirements, and extents of academic freedom), 17 main categories and 148 conceptual propositions (sub field) whose relationships between them were also drawn in the research model.
ملخص الجهاز:
به عنوان نمونه ؛ آزادي علمي گاهي محافظت از توانايي دانشگاهيان در وظايف حرفه اي (پاست ، 2 ٢٠١٦: ٩)، يا تلاشي براي جلوگيري از مداخلات دولت در مورد مسائل دانشگاهي و آموزشي (بلوف ٣، ٢٠١٠: ١١٧)، همچنين ، تدوين برنامه هاي تحصيلي و تعيين اهداف به صورت مستقل (گروف ٤ و همکاران ، ١٩٩٨، به نقل از دهقاني و همکاران ، ١٣٩٠: ٣٤) و توسعه و انتقال دانش (فراستخواه ، ١٣٨٣: ٢)، تعريف شده است .
1- Snowball 2- Strauss & Corbin 3- Lee جدول ٢: مراحل کدگذاري (رجوع شود به تصویر صفحه) ابعاد آزادي علمي آزادي آموزشي ـ آزادي پژوهشي ـ آزادي بيان ـ آزادي انديشه ـ آزادي يادگيري چالش هاي آزادي علمي قضايي، دولتي ـ نهادي ـ فردي ـ ماهيت علم پيش نيازها (ملزومات ) عامل سياست گذاران و تصميم گيران ـ عامل ساختاري ـ عامل زمينه اي راهکارهاي نهادينه سازي عامل فرهنگي، اجتماعي ـ عامل سياسي ـ عامل اقتصادي حدود آزادي علمي عامل اخلاق ـ عامل حرفه علمي ٤-١- مولفه هاي (ابعاد) آزادي علمي بررسي اسناد و منابع موجود نشان ميدهد که ديدگاه ها در مورد آزادي علمي داراي موافقان و مخالفان زيادي ميباشد.
از نظر مشارکت کنندگان اين پژوهش ، يکي ديگر از چالش هاي اساسي که آزادي علمي در نظام آموزش عالي با آن مواجه است ، نبود سازوکارهاي حقوقي مناسب براي حمايت از اعضاي هيات علمي دانشگاه ها است .