خلاصة:
با آنکه حروفاضافه به طبقۀ بستهای از واژهها تعلق دارند، اما چندمعنا بودنِ آنها سبب میشود تا کارکردهای معنایی و دستوریِ آنها متنوع باشد. این پژوهش با رویکردی پیکرهبنیاد به بررسیِ توصیفیِ کارکردهای دستوری و معناییِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسی پرداختهاست. برای این منظور، «پیکرۀ گزارههای معنایی زبان فارسی» مورداستفاده قرار گرفته است. در این پیکره که حجمی بالغ بر سی هزار جمله دارد و روابط محمول-موضوع و افزودههای مختلف در آن مشخص شده است، حرف اضافۀ «از» حدود یازدههزار و سیصدبار بسامد وقوع دارد. بررسیهای پیکرهبینادِ این پژوهش نشان میدهد که گروه حرف اضافهایِ «از»، در ساختمان درونیِ جملاتِ زبان فارسی، بهطور کلی هفت نقش دستوریِ متمایز دارد: 1- سازۀ موضوع است؛ 2- افزوده است؛ 3- بخشی از ساختمان فعل است، 4- وابستۀ هستۀ اسمی یا صفتی است، 5- در ساخت مقایسه بهکار میرود؛ 6- در ساختمان جزئینماها به کار میرود؛ 7- نقشنمای گفتمانی است. با توجه به چندمعنا بودنِ حرف اضافۀ «از»، در هریک از نقشهای مورداشاره (بهخصوص در نقش موضوع و افزوده)، دستهبندیهای معناییِ متنوعی میتوان درنظر گرفت. گروه حرف اضافهایِ «از»، در جایگاه موضوع، میتواند «پذیرا»، «بهرهور»، «محرک»، «تجربهگر»، «دربارگی»، «منشأ»، «مبدأ»، «مسیر» و «مقدار» باشد. در جایگاه افزوده، حرف اضافۀ «از»، میتواند مفهوم «زمان»، «ابزار»، «روش»، «علت» و «مکان» را منتقل کند.
The adpositions belong to a closed class of words, but because of the polysemous, they have very diverse semantic and grammatical functions. This descriptive study investigated the grammatical and semantic functions of the preposition “ɂaz” in the Persian language. Accordingly, “the Persian Proposition Bank” which contains about eleven thousand and three hundred examples of preposition “ɂaz”, is used for this study. The findings, using frequency count and descriptive statistics, showed that in the internal structure of Persian sentences, the preposition phrase headed by the preposition “ɂaz” generally has six distinct grammatical functions: they can be 1- an argument; 2- an adjunct; 3- the part of the verb structure, 4- the noun or adjective dependent, 5- used in the construction of comparisons, 6- used in the partial structure; 7- a discourse marker. Because the preposition “ɂaz” is a polysemic word, for each grammatical function (especially for argument and adjunct position), a variety of semantic categories can be considered. As an argument, this preposition phrase can be “theme”, “beneficiary”, “stimulus”, “experiencer,” “theme/ aboutness”, “source”, “initial location,” “trajectory” and “extent”. In the adjunct position, the preposition “ɂaz” has the meaning of “time”, “instrument”, “manner”, “cause” and “location”.
ملخص الجهاز:
بررسیهای پیکره بیناد این پژوهش نشان میدهد که گروه حرف اضافه ای «از»، در ساختمان درونی جملات زبان فارسی، به طور کلی هفت نقش دستوری متمایز دارد: ١- سازۀ موضوع است ؛ ٢- افزوده است ؛ ٣- بخشی از ساختمان فعل است ، ٤- وابستۀ هستۀ اسمی یا صفتی است ، ٥- در ساخت مقایسه به کار میرود؛ ٦- در ساختمان جزئینماها به کار میرود؛ ٧- نقش نمای گفتمانی است .
thematic role برای بررسی کارکردهای معنایی و دستوری حرف اضافۀ «از»، در این پژوهش از پیکرۀ گزاره های معنایی زبان فارسی ١ (میرزائی و مولودی، ٢٠١٦) استفاده شده است .
این گروه از حروف اضافه از یک سو در معنای جمله تأثیرگذار هستند و از سوی دیگر متمم آنها به عنوان موضوع فعل مطرح میشود و فراخوانی آن توسط فعل جمله صورت میگیرد، مانند «به » و «از» در ارتباط با فعل «خوردن ».
در این معنا گروه حرف اضافه ای «از» حالت نماست و براساس رویکرد ون ویلین ، متمم حرف اضافۀ «از»، موضوع فعل است و به وسیلۀ فعل فراخوانی میشود.
در اینجا به دلیل نقش معنایی «از» که مفهوم کنشگری را القا میکند، این گروه در جایگاه موضوع ذکر شده است ولی مشخص است که به لحاظ نحوی، کارکرد افزوده ای دارد و میتوان آن را از جمله حذف کرد.
بررسی پیکره بنیاد این پژوهش نشان میدهد که تنوع معنایی حرف اضافۀ «از» در جایگاه افزوده متعدد است و شامل افزوده های مختلفی چون «زمان »، «آغاز»، «ابزار»، «روش »، «علت »، «مکان » و «جهت » میشود.