خلاصة:
از رهگذر تصویرشناسی یا بازنمایی بیگانه این فرصت فراهم میشود تا ملتها چهرۀ «خود» را در آیینۀ «دیگری» ببینند، گفتوگوها آغاز شود و با شناخت «غیر» و دیگری به شناخت «من» برسند. دیگربودگی و ضرورت شناخت غیر برای رسیدن به آگاهی از خود اهمیت دارد. سفرنامهها از نمونۀ اسنادی هستند که با مطالعۀ لایههای مختلف آن با توجه به کلیدواژههای تصویرشناسی مانند من، غیر، دیگری، نگاه طبقهبندیشده، قضاوت و تفکر کلیشهای میتوان به معنای زیرین متن نزدیک شد. این لایهها در چهار مرحله در شرح سفر عبدالله مستوفی (1257 ــ 1329) به روسیه در کتابش به نام شرح زندگانی من خوانش میشوند. در لایۀ نخست با توجه به تفاوت بین من، غیر و دیگری به تأثیرپذیری من از «غیرها و دیگرهایی» که در زندگی نویسنده وجود دارد خوانش انجام میشود. در لایۀ دوم نگاه طبقهبندیشدۀ من (مستوفی) به دیگری بررسی میشود. در لایۀ سوم برشهای مستوفی از واقعیت روسیه و تأثیر کلیشهها و انگارههای ذهنی او بر آنها مطرح میشود. در لایۀ چهارم ساختار زبانی و توصیفهای وی است. در نهایت، سفر مستوفی به روسیه از نگاه و ذهنیت وی متأثر است و گزارشی از واقعیت تام و قطعی نیست. با روشن ساختن نحوۀ تفکر و زندگانی وی، دورۀ زمانی و نوع روابط سیاسی و فرهنگی دو کشور ایران و روسیه، به همراه پیشفرضها و انگارههای ذهنی وی به شناخت نسبی تصویر ارائهشدۀ او از روسیه میرسیم
Imagology or representation of the “other” provides the opportunity for the nations to see their face in the mirror of the “other”. Through imagology, the conversations begin, and identification of the “other” leads to recognition of “self”. Alterity and the necessity of recognizing “other” are significant keys in self-awareness. Examining several layers of travelogues represents a way to discover the underlying meaning of the text, with regard to the imagological keywords such as I, the other, classified view, judgment, and stereotypical thinking. These layers are read in four stages in Sharh-e Zendegani-ye Man by Abdollah Mostowfi (1878-1950), in which he explains his journey to Russia. The first layer is read, regarding the difference between “I” and the “other”, and the influence of the “others” on the author’s life. In the second layer, the classified view of “I” (Mostowfi) upon “other” is studied. The third layer refers to Mostowfi’s consideration of the reality of Russia and the effect of his stereotypes and mental concepts thereon. The fourth layer includes his linguistic structure and descriptions. Ultimately, Mostowfi’s journey to Russia is affected by his view and mentality, and it is not an account of the absolute and certain reality. By clarifying his way of thinking and living, his time, and the political and cultural relations between Iran and Russia at that period, along with his presuppositions and mental concepts, we can grasp a relative understanding of Mostowfi’s picture of Russia.
ملخص الجهاز:
در دوران معاصر، تصويرشناسي به شکل نظام مند زير چتر دانش ادبيات تطبيقي شکل گرفت و برجسته ترين نظريه پرداز آن ، دانيل پاژو،٣ کوشيد تصاويري را از فرهنگ ديگري از منظر نويسنده بررسي کند و به خوانندگان نشان دهد که تصويرشناسي دانش و روشي است که در آن «تصوير کشورها و شخصت هاي بيگانه در آثار يک نويسنده يا يک دوره و مکتب مطالعه ميشود» (نامورمطلق ، ١٣٨٨: ١٢٢).
در مقالۀ حاضر، سفر مستوفي به روسيه با استفاده از ابزارهاي تصويرشناسي مانند من ، غير و ديگري، کليشه هاي ذهني، زندگي شخصي و پايگاه اجتماعي و سياسي سفرنامه نويس و روابط دو کشور روسيه و ايران در زمان وي خوانش ميشود.
از نکته هاي مهم در تصويرشناسي سفر مستوفي به روسيه خاص بودن نگاه هر سفرنامه نويس است که شامل مستوفي هم ميشود؛ همان طور که در نگاه وي در بسياري موارد همان جنبه ها اهميت دارد که براي ناصرالدين شاه مهم مينمود.
نکتۀ مهم اين است که مستوفي نيز مانند ناصرالدين شاه تقريباً به همۀ مواردي که ناصرالدين شاه دربارة آن ها مطلب نوشته ، اهميت داده است ؛ با اين تفاوت که مستوفي ذهنيت و تفکر منفي به روسيه دارد و اقامت تقريباً بيش از دو سال اين فرصت را براي او فراهم کرده تا از برخي رويدادهاي تاريخي و سياسي زمان حضورش تصاوير بيشتري براساس نگرش خود ارائه کند.