خلاصة:
برای جریانشناسی علمی منابع علوم قرآن، تحلیل تاثیرگذاری منابع مهم علوم قرآن لازم است. بررسی حاضر دادههای تحلیلی را در مورد تاثیرگذاری مهمترین نگارشهای علوم قرآن قرن ششم بیان کرده است. بر اساس یافتههای تحقیق میتوان گفت که قدرت تاثیرگذاری مجمعالبیان طبرسی بسیار بیشتر از تکنگاریهای راوندی و شاطبی و اندکی بیشتر از تفسیر ابنعطیه است. تفسیر کبیر، با وجود حجم بسیار، دادههای اندک علوم قرآن دارد و نمیتواند نقش کتابی جامع را حتی با تجمیع تکنگاریهای فخر رازی ایفا کند. به نسبت آثار ابنجوزی، تاثیرگذاری آثار فخر رازی در علوم قرآن متوسط است؛ اما در قیاس با آثار دیگر، تاثیرگذاری فخر رازی اهمیت بیشتری دارد. با وجود خطای نگارشی در آثار متعدد ابنجوزی، کتاب جامع فنونالافنان با تجمیع تکنگاریهای او در علوم قرآن تاثیرگذاری بسیاری در قرن ششم و دورههای بعد داشته است. این نتایج، دانش و بینش کمّی و کیفی دانشپژوهان را درباره «تاریخ منابع علوم قرآن» افزون میکند.
Analyzing the effect of the most important Quran studies' references is necessary. This study states analytic data about the effect of the most important Quranic studies' writings at 6th century. According to the findings, we can say: Majma´ ul-Bayan (by Tabarsi) is more powerful to affect rather than the monographs (by Ravandi & Shatebi) and also rather than Ibn Atiye' interpretation. Kabir (interpretation book) has less data in Quranic studies although is voluminous, so it cannot be as comprehensive book even if it collects Fakhr Razi's monographs. The effect of Fakhr Razi's works (book) in Quranic studies is average rather than Ibn Jowzi's works. But it has more importance as compared with others. Although Ibn Jowzi's books have some mistakes in writing, but the comprehensive book: Fonoun ul-Afnan (by collecting his monographs) has been more effective in 6th century and the next periods. These results increase researcher's knowledge about "the history of Quran's studies' references" qualitatively & quantitatively.
ملخص الجهاز:
بدینمنظور این پژوهش با تمرکز بر سده ششم درصدد پاسخگویی به این سؤال است که تأثیرگذاری مهمترین نگارشهای علوم قرآن قرن ششم به چه صورت قابل تحلیل است؟ در مورد پیشینه این تحقیق باید گفت کتاب سیر نگارشهای علوم قرآنی محمدعلی مهدوی راد مهمترین منبع شیعی معاصر بوده که در چاپهای مختلف ازجمله سال 1384 به همت انتشارات هستینما منتشر شده است.
ک: ابنجوزی، ۱۴۲۲ق، مقدمه صلاح فتحی هلل، ص۵ - ۳۷؛ ابنجوزی، ۱۴۰۸ق، مقدمهعتر، ص۵ - ۱۲؛ علوجی، ۱۳۸۵، ص۲۸؛ مهدوی راد، ۱۳۸۴ش، ص۸۲ - ۸۴) و با ملاک قرار دادنقدمت، جامعیت، جایگاه نویسنده و شرحنویسیها و تلخیصهای حول کتاب و همچنین تأثیرگذاری کتاب و نویسندۀ آن در دوره خود و در دورههای دیگر، کتاب جامع فنونالافنان ابنجوزی بهعنوان کتاب جامع قرن ششم و بهعنوان یکی از کتب تأثیرگذار بر نگارشهای بعدیِ علوم قرآن گزینش شد.
این کتاب از زمره اولین منابعی است که درباره مسائل مهم علوم قرآن و مباحث مورد نیاز عصر خود بحث کرده و درنتیجه منبعی برای استفاده علمای بعد از ابنجوزی بوده است.
یکی از امتیازات کتاب جامع فنونالافنان باب دوازدهم و ذکر لغات وارده در قرآن با آرای مختلف و بحث تشابه لفظی بوده که برای اولین بار ابنجوزی در کتب جامع علوم قرآن مطرح کرده است (ابنجوزی، ۱۴۲۲ب، مقدمه، ص۱۳).
این تحقیق دادههای تحلیلی را در مورد تأثیرگذاری فنونالافنان ابنجوزی و تکنگاریهای علوم قرآنِ او و مهمترین نگارشهای علوم قرآن قرن ششم برای مخاطبان تخصصی رشته علوم قرآن بیان کرده است.