خلاصة:
مسلمانان طی قرون و اعصار، به مناطق گوناگون زمین سفرهای زیادی داشته و به نگاشتن گزارشهایی درباره این سفرها اقدام کرده اند. وجود کتب بیشمار در زمینه های تاریخ، جغرافی، ادیان، آداب و رسوم و نیز سفرنامه ها موید این گفته است. اسباب و علل گوناگون همچون مهاجرت، دانش اندوزی، تجارت و کسب درآمد، حج و زیارت، شناخت شهرها و کشورها، ماجراجویی، مساحی و دریافت خراج و جمعآوری جزیه و مالیات، تبلیغ دین و بالاخره ماموریتها و مراودات سیاسی این سفرها را باعث شده است. از نتایج این سفرها میتوان به رشد اقتصادی، علمی، اخالقی و ایجاد نشاط و رفع خستگی روحی مسافران اشاره کنیم. هدف نویسندگان در نگارش این مقاله برآن است که با روش توصیفی- تحلیلی، به بازکاوی جایگاه سیاحت و گردشگری در دین مقدس اسلام پرداخته و از سوی دیگر با توجه به دستورات دین مقدس اسلام یعنی سخن حضرت باری و سیره معصومان (ع)، آداب و فواید آن را تبیین کنند. با توجه به آموزه های قرآنکریم و احادیث منقول از پیشوایان معصوم (ع) به نظر میرسد که سیاحت و گردشگری بهمثابه سفرهای زیارتی، جایگاه ویژه و ارزشمندی در دین اسلام دارد.
ملخص الجهاز:
روايات بسياري در اين زمينه در منابع و متون اسلامي آمده است که به تعدادي اشاره مي شود: رسول اکرم (ص ) در وصيتي به امام علي (ع ) فرمود: «سزاوار نيست انسان عاقل به سفر رود مگر براي سه منظور: تجارت و کسب درآمد و اصلاح معاش ، نيل به کمالات معنوي و تعالي روح و ذخيره معاد، و يا براي تفريح و تفرج و جلب لذت هاي مباح .
» (حرعاملي ، ج ٨ : ٢٤٩) در ديواني منسوب به امام علي (ع ) آمده است (فلسفي ، ١٣٤٨: ٤٣٣-٤٣٢): تغرب عن الأوطان في طلب العلي فسافر، ففي الأسفار خمس فوائد تفــرج هـم و اکتسـاب معيــشت و عـلم و آداب و صحبت مـاجد «براي رسيدن به جايگاه عالي از وطن هاي خود دور شويد و مسافرت کنيد که در سفر پنج فايده است : انبساط روح و برطرف شدن اندوه ،کسب درآمد و تأمين معاش ، فراگرفتن علم و تجربه ، به دست آوردن آداب زندگي و نيز دوستي و همنشيني با افراد بافضيلت .
» (مقدم ، ١٣٥٦: ١٩٤) امام علي (ع ) در اين باره ميفرمايد: «در روز جمعه پيش از نماز مسافرت مکن جز براي جهاد در راه خدا و يا کاريکه در انجام آن ناچار هستي .
امام صادق (ع ) ميفرمايد: «حق مسافر اين است که اگر بيمار شود، همراهانش سه روز برايش توقف کنند» (مقدم ، ١٣٥٦: ١٩٩) از رسول اکرم (ص ) نيز در اين باره نقل شده است : «هرکه مؤمن مسافري را کمک کند، حق تعالي از او هفتادوسه سختي از سختيهاي دنيا برميدارد و او را از هفتاد غم در آخرت نجات بخشد، زمانيکه از شدت سختيهاي قيامت نفس هاي مردم گرفته باشد.