خلاصة:
احساس، یکی از محوریترین و نافذترین جنبههای تجربة بشر است. مطالعة احساسات نمیتواند بدون توجه به تحقیقات میان رشتهای انجام شود. یکی از این رویکردهایی که میتوان بر اساس آن تحلیلی از احساسات ارائه داد، زبانشناسی شناختی است و یکی از مفاهیم مطرح در این رویکرد، استعارة مفهومی است. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف بررسی چگونگی مفهومسازی غم در اشعار مسعود سعد سلمان انجام شده است. براساس یافتهها، 14 استعارة مفهومی از غم در اشعار وی وجود دارند که از اینها 6 نوع استعارههایی هستند که در مقایسه با سایر استعارهها بار معنایی منفیتری دارند: غم بیماری است؛ غم تیغ و تیر است؛ غم دشمن است؛ غم زنگار است؛ غم آتش است؛ غم باران است. استعارههایی مفهومی (9 عدد) در اشعار وی وجود دارند که محصول خلاقیت شاعر هستند: غم خوراکی است؛ غم انسان است؛ غم حیوان است؛ غم تیغ و تیر است؛ غم شیئی است؛ غم مطلبی گفتنی است؛ غم زنگار است؛ غم آتش است؛ غم شمرده میشود. بهنظر میرسد که وجود چنین استعارههای خلاقانهای به دلیل محیط زندان باشد که باعث شده است او در خلوت خود تفکرات ژرفی دربارة محیط پیرامون خود و احساسات درونی خود داشته باشد؛ احساساتی که نمودار نابترین حالات درونی وی هستند.
ملخص الجهاز:
دلیل انتخاب احساس غم برای بررسی این است که با توجه به موقعیت زندگی نوزده سالة مسعود سعد در زندانهای سو، دهک، نای و مرنج و موقعیتی که وی تحتتأثیر آن این اشعار را سروده است، تردیدی نیست که از میان حداقل احساسهای پایة8 خشم9، غم10، ترس11، خوشحالی12 و عشق13 (کوکسس14، 2004: 3) احساس غم است که بیشترین نمود را در شعر وی دارد.
مسعود سعد سلمان نخستین شاعر حبسیهسرای فارسیزبان است که زندگی سیاسی و اجتماعی وی، او را به سویی سوق داد که 19 سال از عمرش را در زندانهای مختلفی سپری کند و بدین طریق بتواند با بیان احوالات و احساسات خود در زندان و آنچه که در این مدت بر او گذشته است، یکی از انواع شعر را در حوزة ادبیات فارسی بهوجود آورد.
در این بیت برای اینکه شاعر نشان دهد که غم مانند بیماری پدیدهای است که اثرات آن در انسان آشکار است، از این استعاره استفاده کرده است و غم را بهصورت بیماری مفهومسازی کرده است؛ لذا بیماری که حوزة مفهومی مبدأ است، به غم که حوزة مفهومی مقصد است، نسبت داده شده است.
شاعر در این بیت، غم (حوزة مقصد) را به صورت شیئی دادنی (حوزة مبدأ) درک و مفهومسازی کرده است تا نشان دهد که غم فرزندانش در وجودش به عنوان شیئی که وی صاحب آن است، قرار دارد.
Berger A Jäkel O & Flensburg (2009) Anger Love and Sadness Revisited: Differences in Emotion Metaphors between Experts and Laypersons in the Genre Psychology Guides.
Metaphorical Conceptualization of Anger Fear and Sadness in English.
A Comparative Study of Emotion Metaphors between English and Chinese.
A Comparative study on basic emotion conceptual metaphors in English and Persian literary texts.