خلاصة:
کشور ترکیه بهعنوان کشور بالادستی در حوضۀ رود دجله و فرات از سال 1936 طرحی به نام آناتولی جنوب شرقی (گاپ) را پایهریزی کرد که در ضمن آن از سال 1977 احداث سدها و نیروگاههای برقآبی متعددی را بر روی رودخانۀ دجله و فرات آغاز نمود. با توجه به اینکه اجرای این پروژه بر کشورهای اطراف یعنی عراق، سوریه و ایران آثار منفی زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی متعددی برجای گذاشته و خواهد گذاشت و به اعتقاد کارشناسان، کشور ترکیه فرایند ارزیابی آثار زیستمحیطی این طرح را بهدرستی انجام نداده است، پرسش این است که آیا از دیدگاه حقوق بینالملل کشور ترکیه تعهدی الزامآور به ارزیابی آثار زیستمحیطی دارد؟ نتایج حاصل از این نوشتار بر اساس تحلیل اسناد و رویۀ قضایی بینالمللی مؤید آن است که امروزه تعهد به اجرای ارزیابی آثار زیستمحیطی در پروژههایی که پتانسیل ایجاد آسیب مهم فرامرزی دارند، بهعنوان یک تعهد عرفی الزامآور شناخته شده و برای همۀ کشورها لازمالرعایه است. به این ترتیب، کشور ترکیه نیز در احداث پروژۀ گاپ موظف به اجرای این تعهد بوده است که عدم رعایت آن برای این کشور مسئولیت بینالمللی بهدنبال خواهد داشت.
ملخص الجهاز:
با توجه به اينکه اجراي اين پروژه بر کشورهاي اطراف يعني عراق ، سوريه و ايران آثار منفي زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي متعددي برجاي گذاشته و خواهد گذاشت و به اعتقاد کارشناسان ، کشور ترکيه فرايند ارزيابي آثار زيست محيطي اين طرح را به درستي انجام نداده است ، پرسش اين است که آيا از ديدگاه حقوق بين الملل کشور ترکيه تعهدي الزام آور به ارزيابي آثار زيست محيطي دارد؟ نتايج حاصل از اين نوشتار بر اساس تحليل اسناد و رويۀ قضايي بين المللي مؤيد آن است که امروزه تعهد به اجراي ارزيابي آثار زيست محيطي در پروژه هايي که پتانسيل ايجاد آسيب مهم فرامرزي دارند، به عنوان يک تعهد عرفي الزام آور شناخته شده و براي همۀ کشورها لازم الرعايه است .
در سال هاي اخير، کشور ترکيه به عنوان کشور بالادستي در حوضۀ آبريز دجله و فرات ، اقدام به طراحي و اجراي مجموعه اي از سدها و نيروگاه هاي برق آبي نموده که آثار منفي زيست محيطي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي آن بر ديگر کشورهاي اين حوزه ، يعني عراق ، 8 سوريه و ايران از سوي صاحب نظران و کارشناسان ثابت شده است .
Damien, Bischoff et Jean-François Pérouse, “La question des barrages et du GAP dans le Sud-Est anatolien: patrimoines en danger?”, Institut français d'études anatoliennes Georges Dumézil, (2003); Nicolas C, Bremer, “Transboundary Environmental Impact Assessment of Large Dams in the Euphrates–Tigris Region: An Analysis of International Law Binding Iran, Iraq, Syria and Turkey”, RECIEL 25 (1) (2016), p.