خلاصة:
منشا ظهور و آفرینش مراتب همه موجودات اعم از مجرد و مادی حبّ ذاتی حق به ظهورکمالات مکنون است و این مسئله با توجه به براهین حکمی مبتنیبر شهود در حکمت متعالیه و عرفان نظری و همچنین با استناد به آیات و روایات، قابل اثبات میباشد. حقتعالی همان گنج نهان و وجود لابشرط مقسمی است که حب به ذات اقدسش سبب ظهور اسما و صفات و کمالات او شده است. لذا اولین موجود تعین یافته و آخرین موجود تنزل یافته در انتهای سلسله تنزلات، انسان کامل بوده که بر آگاهی خود از خاصیت آیینگی آگاه است و هرگاه گنج نهان اراده نماید تا معروف قرار گیرد هیچ موجودی جز انسان کامل به ظهور تام عارف نخواهد شد.
برخی براین باورند که بدون توجه به مرتبه انسان، درک مراتب هستی و شناخت قابلیتهای آن امکانپذیر نیست. ازاینجهت، آفرینش انسان علت و مقصد نهایی پیدایش و ظهور کثرت اسمائی و یا غایت عبودیت است و بدون شناخت و معرفت، عبودیت امکانپذیر نیست. در این نوشتار دیدگاه سید حیدر آملی و صدرالدین شیرازی که نگاه هر دو منطبق بر هستیشناسی واحدی است، علت و چگونگی آشکار شدن گنج نهان و همچنین معرفت به آن، تبیین و بررسی شده است.
ملخص الجهاز:
اما بحث اصلی در مورد علت ظهور اسما است و یا اینکه روند ظهور و نهان چگونه بوده و یا کیست که پذیرای ظهور است ؟ در این نوشتار این مسئله از دیدگاه سید حیدر آملی و همچنین اندیشه های خاص صدرایی تحلیل میشود و در این راستا چگونگی ظهور ذات و مراتب تنزلات هستی و نیز نقش انسان در این روند تبیین شده و با نقدها و نظرهای موجود دراین باره بررسی میشود.
ازسویدیگر، ربوبّیت متوّقف بر مربوب است و مربوب کنایه از مظاهر الهی است ، یعنی تا مظاهر که مربوب هستند نباشند، ربّ ظهور و وجود نخواهد داشت به بیان دیگر، فاعلّیت بر قابلّیت توّقف دارد؛ زیرا تا قابل نباشد، فاعل عین و اثری نخواهد داشت ؛ ازاین جهت ، گفته اند: در صورتی که این سرّ آشکار شود که اگر مربوبیت وجود نداشته باشد و مرتفع گردد، ربوبّیت وجود نخواهد داشت و ازآنجاکه وجود نداشتن مظاهر و از بین رفتن آن ها محال است ، بدین خاطر که از شئون ذاتی حق تعالی هستند، بنابراین بطلان و نفی ربوبّیت نیز محال است (آملی، ١٣٦٨ب : ٩٩).