خلاصة:
روزافزون جرم و جنایت یکی از مشکلاتی است که انسان عصر حاضر با آن روبه رو است. نگارنده اعتقاد دارد که علت اصلی این مشکلات، جدا شدن انسان از فطرت انسانی و آموزههای وحیانی است; در حالی که قرآن کریم از بینشها و راه حلهای عملی برای فایق آمدن بر این مشکلات و پیشگیری از انحرافهای اجتماعی سرشار است. وی با رویکردی قرآنی، عوامل و ریشههای درونی جرم و انحراف را پژوهش کرده است. در یک بخش از رساله، به بحث از سابقه، تعریف، هدف و فایده آسیب شناسی اجتماعی، ماهیت انحراف و کجروی از منظر جامعه شناسی، و ذکر برخی دیدگاهها در این زمینه و نیز ذکر اقسام انحراف و کجروی از زاویه آسیب شناسی اجتماعی و از نگاه آیات قرآن پرداخته، و در بخش دیگر، علل و عوامل پیدایش انحراف و جرم را در تبیین مفاهیمی چون عامل، علت، انگیزه و شرط جرم و نیز تک عاملی بودن جرم و انحراف و جزمیت یا عدم جزمیت عوامل آن و نیز عوامل درونی جرم و انحراف، از جمله وراثت، عوامل زیستی و عوامل روانی عاطفی آن بررسی کرده، و در هر مورد آیات مربوط به موضوع را آورده رشد است
شیوه تدوین، تنظیم، تقسیم، تبویب و ترتیب مواد یک قانون از امور شکلی آن است، اما نقش آن در ارایه قانونی جامع و مانع، پرهیز از تداخل، تعارض و تکرار و سهولت دست یابی به مواد قانونی امری انکارناپذیر است.
از اقدامات بایسته و شایسته قانون گذار بعد از انقلاب اسلامی، تغییر قوانین جزایی ایران و تدوین و تنظیم آن بر مبنای فقه جزایی اسلام و با عنوان قانون حدود، قصاص و دیات است که در فضای متلاطم و جنجالی بعد از پیروزی انقلاب انجام پذیرفت. اما انتظار میرفت بعد از گذشت چندین سال، قانون گذار در فضایی آرام و مناسب و با بهره گیری از تجربه به دست آمده، به رفع اشکالات و نواقص محتوایی و ساختاری آن بپردازد.
قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ که بر مبنای فقه جزایی اسلام تدوین و تصویب شده است به لحاظ ساختاری دارای اشکالاتی هم چون عدم سودمندی، عدم جامعیت، عدم تدوین اصول و قواعد کلی و پرداختن به قضایای جزیی، تعارض، حجیم بودن و پیچیدگی مواد، اصطلاحات و نهادهای مبهم، رویههای متعدد درباره تعریف جرایم، تفصیلهای غیر ضروری و بی نظمی و نادرستی تقسیمات، طبقه بندی مواد، انتخاب عناوین و واژهها و ترتیب و تعیین جایگاه مواد، میباشد که این امر مخاطبان و مراجعان به آن را دچار مشکل میسازد.
ملخص الجهاز:
در یک بخش از رساله، به بحث از سابقه، تعریف، هدف و فایده آسیب شناسی اجتماعی، ماهیت انحراف و کجروی از منظر جامعه شناسی، و ذکر برخی دیدگاهها در این زمینه و نیز ذکر اقسام انحراف و کجروی از زاویه آسیب شناسی اجتماعی و از نگاه آیات قرآن پرداخته، و در بخش دیگر، علل و عوامل پیدایش انحراف و جرم را در تبیین مفاهیمی چون عامل، علّت، انگیزه و شرط جرم و نیز تک عاملی بودن جرم و انحراف و جزمیت یا عدم جزمیت عوامل آن و نیز عوامل درونی جرم و انحراف، از جمله وراثت، عوامل زیستی و عوامل روانی عاطفی آن بررسی کرده، و در هر مورد آیات مربوط به موضوع را آورده رشد استشیوة تدوین، تنظیم، تقسیم، تبویب و ترتیب مواد یک قانون از امور شکلی آن است، اما نقش آن در ارایه قانونی جامع و مانع، پرهیز از تداخل، تعارض و تکرار و سهولت دست یابی به مواد قانونی امری انکارناپذیر است.
ب) قصد تحقق فعل مجرمانه: مصادیق زیادی از این فرض در مورد بخش الف نیز وجود دارد اما در عمل موارد دیگری نیز مشاهده شده است که مرتکب قصد انجام جرمی نداشته در واقع قاصد بر تحقق جرم نبوده لیکن عملی انجام میدهد که در قانون عنوان جرم را دارد و در ماهیت آن عمل نیز مشتبه نبوده است.
پس میبینیم که جهل به حکم مانع از تحقق عنصر معنوی نیست و کسی که از این مسئله آگاه نیست نیز مجرم تلقی میشود چه سخن از اجرای مجازاتها، مستلزم وجود موضوع (جرم شرب خمر) است پس جهل حکمی موجب نمیشود که شخص عنوان مجرم به خود نگیرد.