خلاصة:
مقاله حاضر با عنوان«نقش خواجه نصیر طوسی در توسعه علوم» با هدف کشف و توصیف نحوه و چگونگی تاثیرخواجه نصیرالدین(م.۶۵۳)، درعلوم ریاضی و نجوم صورت گرفته است. خواجه از مشهورترین دانشمندان شیعی که در حوزههای مختلف علمی پیشرفت های فراوانی را ایجاد کرد. بدون تردید نقش وی در حوزه ریاضی و نجوم بسیار برجسته است. رصد خانه مراغه تنها بخشی از از سازمان علمی خواجه بود که اعتبار جهانی یافت.کتاب «شکلالقطاع» او تحولی شگرف در حوزه علوم ریاضی خصوصاً هندسه بوجود آورد. وی با تبدیل هندسه سهبُعدی به هندسه دوبُعدی در علم هندسه توانست در حوزه ریاضیات(هندسه) گامهای اساسی بردارد. طبق یافتهها می توان گفت مهمترین تحول در علم نجوم قبل از کپرنیک توسط خواجه صورت پذیرفت. خواجه با طرح جفتهای طوسی انتقاد جدی به نظریه زمینمحوری بطلمیوس کرد واثبات کرد که خورشید مرکز است و زمین به دور خورشید میچرخد؛ کاری که بعدها اساس تحولات نجوم جدید شد. این پژوهش با طرح این سؤال که خواجه به عنوان یک دانشمند شیعی، چه تحولی در علم ریاضیات و نجوم ایجاد کرد؟ این فرضیه را مطرح مینماید که انتقادات جدی خواجه به نظریات ریاضی و نجوم یونانی و طرح نظریات جدید، مبنای تحولات علمی در اروپا شد.
The present article entitled "the role of Khajeh Nasir al-Din Tusi in the development of mathematics and astronomy in the Islamic world" aimed to investigate Khajeh Nasir al-Din's influences on mathematics and astronomy. Maragheh observatory was once considered the most advanced scientific institution in the Eurasian world. His book al-Shakl al-qatta brought about a dramatic change in the field of mathematical sciences, especially geometry. By transforming three-dimensional into two-dimensional geometry, he was able to take fundamental steps in the field of mathematics. According to the findings, it can be said that the most important developments in astronomy before Copernicus was made by Khajeh Nasir. This study hypothesizes that Khajeh's serious criticisms of Greek mathematical and astronomical theories and therefore the emergence of new theories, became the basis for scientific developments in Europe.
ملخص الجهاز:
این سؤال مطرح میشود که نقش مسلمانان در توسعه و تأسیس علوم تجربی به خصوص ریاضی و نجوم چیست؟ سهم دانشمندان شیعه در این علوم چقدر است و خواجه نصیرالدین طوسی چه نقش و تأثیری در این زمینه داشتهاند؟ فرضیه این تحقیق بر این امر استوار است که دانشمندان مسلمان به ویژه شیعیان و در این بین خواجه نصیرالدین طوسی، تأثیر زیادی در توسعة علمی و فرهنگی و علم به معنای مشهور امروزی یعنی science در تمدن اسلامی داشتهاند.
با بررسی انجام گرفته اثری که به طور مستقل به تحقیق در مورد نقش خواجه نصیرالدین طوسی در توسعه علم ریاضی و نجوم اثار متعددی نگاشته شده است اثاری که به وجوه ریاضی و ابداعات خواجه نصیر الدین پرداخته شده که از جمله به اثار متعدد تاریخ ریاضی میتوان اشاره کرد از سوی دیگر درباب نجوم نیز کتابهای زیادی نوشته شده از جمله کتاب کاوشی در رصدخانه مراغه اثر ورجاوند یا کتاب دایره مینایی اثر امیر محمد گمینی که بخشی از این اثر به ابداعات نجومی خواجه نصیر الدین طوسی پرداخته است اما آنچه این پژوهش را متمایز از دیگر پژوهش ها مینماید نگرش تاریخی به نقشی که خواجه در توسعه علم ریاضی و نجوم داشته و کمتر به ابداعات این دانشمند به طور تخصصی پرداخته و تلاش نموده در خوانشی تاریخی به نقشی که خواجه نصیر الدین در توسعه علم نجوم و ریاضی داشته بپردازد.
(آرام، 1366: 90) در قرن هفتم هجری خواجه نصیرالدین طوسی از برجستگان است او در عصر مغولان رصدخانهای در مراغه تأسیس کرد و به کار تحقیق در حکمت طبیعی مثل ریاضی و نجوم و هندسه اشتغال ورزید.